Qış aylarının soyuq və boz ahəngi, gün işığının azlığı, havanın əksərən yağıntılı və tutqun keçməsi əhvali-ruhiyyəyə birbaşa təsir edir. Bu günlər yataqdan qalxmaq, evdən çıxmaq çətinləşir, insan özünü bütün günü yuxulu, yorğun, depressiv hiss edir. 

Soyuq havalarda kədər və melanxoliya əlamətləri qış depressiyasının simptomlarıdır. Ən pisi isə odur ki, bu psixi hal yalnız şəxsin özüylə bitmir, ətrafdakılara sirayət edərək, bir növ depressiya zənciri yaradır. 

Enerjisiz, yorğun, yuxulu

Mövzu ilə bağlı qəzetimizə açıqlama verən Psixologiya Elmi-Tədqiqat İnstitutunun sədri Elnur Rüstəmov bildirib ki, qış fəslinin insanın psixoloji vəziyyətinə təsirinin səbəbi həm bioloji, həm də sosial faktorlarla bağlıdır: "Belə ki, qışda gün işığının azalması bədənimizdə müəyyən bioloji dəyişikliklərə, melatonin hormonunun daha çox ifraz olunmasına səbəb olur. Yuxunu tənzimləyən bu hormonun artması enerjisizlik və yuxululuq hissini gücləndirir. Eyni zamanda gün işığı serotoninin (buna çox zaman "xoşbəxtlik hormonu" da deyilir) ifrazına da təsir edir, onun azalması isə əhvalın pozulmasına və hətta depressiyaya səbəb olur. Günəş işığının azalması D vitamini çatışmazlığına da gətirib çıxarır ki, bu da öz növbəsində əhvali-ruhiyyəyə və ümumi psixi sağlamlığa mənfi təsir edir".

Qış depressiyasına sosial və psixoloji təsirlərin də səbəb olduğunu deyən Elnur Rüstəmovun sözlərinə görə, soyuq hava və qısa günlər açıq havada keçirilən vaxtı məhdudlaşdırır ki, bu da fiziki aktivliyin azalmasına və tənhalıq hissinin güclənməsinə səbəb olur. Sosial təcrid melanxoliya və ya qış depressiyasını artıran əsas amillərdir. Qış mövsümündə insanlar daha çox evdə qalmağa üstünlük verdikləri üçün sosial fəaliyyətlərdə aktivlik azalır. Bu da əhvalın sabitliyinə mənfi təsir göstərir.  Bu mövsümdə gün işığının azalması ilə daim yorğun, enerjisiz, yuxulu olan insanlar melanxoliyaya meyilli olurlar.

"Qış depressiyası adi depressiya ilə oxşar simptomlara malik olsa da, bəzi spesifik xüsusiyyətləri də var. Gün ərzində özünü halsız hiss edən insanlar normadan daha çox yatsalar belə, yenə də özlərini yorğun hiss edirlər. Bu tip insanlar xüsusilə şirniyyat və karbohidrat tərkibli qidalara üstünlük verirlər. Artan iştaha və azalan fiziki aktivlik nəticəsində isə çəki artımı müşahidə olunur. Özlərini daim melanxolik və depressiv hiss edən insanların işə və ya gündəlik fəaliyyətlərə maraqları azalır. Tədricən düşüncə proseslərinin yavaşlaması və diqqət cəmləşdirməkdə çətinlik meydana çıxır, gələcəyə dair pessimist düşüncələr olur, həyəcan, təşviş hissi artır. Bu da əvvəl sevərək edilən fəaliyyətlərdən zövq almamağa gətirib çıxarır", - deyə psixoloq qeyd edib.

Qadınların qış depressiyasına tutulma riski 2-3 dəfə daha çoxdur

Qış depressiyası (Mövsümi Emosional Pozuntu - SAD) hər kəsdə yarana bilsə də, bəzi insanlar digərlərindən daha çox risk qrupuna daxildirlər. Elnur Rüstəmovun sözlərinə görə, gün işığının daha az olduğu, xüsusən də şimal qütbündə yaşayan insanlar qış depressiyasına daha tez yaxalanırlar: "Skandinaviya ölkələrində və Rusiyanın şimal bölgələrində bu hal geniş müşahidə olunur. Serotonin və melatonin hormonlarının balanssızlığına genetik meyilliliyi olan şəxslər qış aylarında daha çox əziyyət çəkirlər. Hormonal dəyişikliklər və stresə qarşı həssaslıqla əlaqəli olaraq qadınların qış depressiyasına tutulma riski kişilərdən təxminən 2-3 dəfə daha çoxdur. Yeniyetmələr və gənclər (20-30 yaş aralığı) də qış depressiyasına daha meyilli olurlar. Bu, sosial və akademik streslərlə əlaqədar da ola bilər".

Psixoloq deyib ki, qış mövsümündə psixoloji sağlamlığı qorumaq, itirməmək və bərpa etmək üçün bir sıra üsullar həm bədənin bioloji ehtiyaclarını qarşılamağa, həm də psixoloji balansı qorumağa kömək edir: "Bu fəsildə psixoloji vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün açıq havada hər gün 20-30 dəqiqə gəzmək vacibdir. Gün işığından maksimum faydalanmaq həm serotonin səviyyəsini artırır, həm də ümumi sağlamlığı dəstəkləyir. Yoqa və pilates kimi müntəzəm fiziki fəaliyyət emosional tarazlığı qoruyur. Qışda gün işığının azalması D vitamini çatışmazlığına səbəb olur. Ona görə də D vitamini əlavəsi, balıq, yumurta sarısı və qoz, banan kimi serotonin artırıcı qidalar qəbul etmək tövsiyə olunur. Şirniyyat yemək istəyi artsa da, sağlam karbohidratlar (tam taxıl, meyvə) seçmək məsləhət görülür".

Yuxu rejiminin önəmini vurğulayan mütəxəssis qeyd edib ki, hər gün eyni vaxtda yatmağa və oyanmağa çalışmaq lazımdır. Həddindən artıq yuxu və ya yuxusuzluq əhvali-ruhiyyəyə mənfi təsir göstərir. Telefon və ya elektron cihazlardan istifadə yatmazdan əvvəl məhdudlaşdırılmalıdır. Tənhalıq hissinin qarşısını almaq üçün sosial fəaliyyətlərdə aktiv iştirak etmək, dostlarla, ailə üzvləri ilə vaxt keçirmək lazımdır. Qışda ev şəraitində edilə biləcək maraqlı və yaradıcı məşğuliyyətlər beyində dopamin ifrazını artıraraq psixoloji sağlamlığa müsbət təsir edir. Qış fəslində psixoloji sağlamlığı qorumaq üçün həyat tərzində kiçik, lakin effektiv dəyişikliklər etmək kifayətdir. Gün işığından maksimum faydalanmaq, aktiv olmaq, sağlam qidalanmaq və sosial əlaqələri gücləndirmək qışın psixoloji təsirlərini minimuma endirmək üçün əsas vasitələrdir. Əlamətlər ciddi hala gəldiksə isə peşəkar psixoloq dəstəyi almaq tövsiyə olunur.

Ülkər XASPOLADOVA,

"Azərbaycan"