Elm və texnika zəlzələnin qarşısında hələ də acizdir. Bu təbii fəlakət güclü dağıdıcı təsirə malik olduğuna görə seysmoloqlar onun haqqında öncədən dəqiq məlumata sahib olub, yarana biləcək təhlükələrin qarşısını almaq üçün uzun illərdir səy göstərirlər. 
Alimlər bildirirlər ki, zəlzələlərin harada baş verə biləcəyini söyləyə bilsələr də, onun zamanını və gücünü dəqiqliklə demək elmin malik olduğu imkanlarla hələ ki mümkün deyil.
Günbəgün inkişaf edən texnologiya və süni intellekt sayəsində tədqiqatçılar son zamanlar bu istiqamətdə müəyyən nailiyyətlər əldə edirlər. ABŞ-nin Berkli Kaliforniya Universitetinin və Kaliforniya Qubernatorluğunun Fövqəladə Xidmətlər İdarəsinin birgə işi sayəsində avqustun 13-də Los-Ancelesdə baş verən 4,4 bal gücündə zəlzələnin insanlar üçün qəfil olmasının qarşısı alınıb. Smartfonlara yüklənilən yeni tətbiq ilə Los-Ancelesdə yaşayan təxminən 4 milyon insan mobil telefona yüklənilən tətbiq vasitəsilə zəlzələ xəbərdarlığı alıb. Kaliforniyadan Vaşinqtona qədər smartfonlara daxil olan məlumatları toplayan proqram telefonun yerinə görə zəlzələ xəbərdarlığını göndərib. Berkli Universitetinin Seysmologiya Laboratoriyasının direktoru Riçard Allen deyib ki, xəbərdarlığın müddəti zəlzələnin yerindən və telefonların işləkliyindən asılı olaraq dəyişib.
Texas Universitetinin əməkdaşı Sergey Fomel komandası ilə birlikdə Çində yeddi ay davam edən təcrübə çərçivəsində zəlzələnin proqnozlaşdırılmasını həyata keçirib. Bu sahədə mühüm addımlar atan tədqiqatçılar süni intellekt alqoritmi ilə zəlzələləri 70 faiz dəqiqliklə proqnozlaşdırıblar. 
Araşdırma haqqında danışan S.Fomel bildirib ki, əvvəlki cəhdlərin çoxu zəlzələlərin mürəkkəb strukturunun həllinə yönəlmişdi: "Biz isə statistik məlumatları süni intellektdən istifadə edərək təhlil etdik. Heç kim belə uğurlu və heyrətləndirici nəticə gözləmirdi".
Bir neçə saniyənin həyati əhəmiyyət kəsb etdiyi zəlzələ anı haqqında dəqiq proqnoz verməyin mümkün olub-olmadığı hələ də müzakirə mövzusudur. Bu təbii fəlakəti 100 faiz proqnozlaşdıran bir sistemin hazırlanması üçün tədqiqatçılar gecə-gündüz çalışırlar. Dünyanın ən aktiv zəlzələ nöqtələrindən birinə sahib olan Yaponiya yüksəktexnologiyalı məhsullar istehsal etməsinə baxmayaraq, zəlzələ proqnozu verə bilməyərək yalnız xəbərdarlıq mətni yayımlayır. Yaponiya Meteorologiya Agentliyi tarix, saat və məkan göstərməklə zəlzələləri proqnozlaşdıran məlumatların yanıldıcı olduğunu bildirir.
Süni intellektdən istifadə zəlzələlərin proqnozlaşdırılmasında ümidverici nəticələr verdiyi üçün ABŞ mütəxəssisləri yeni tətbiqi ABŞ-nin Qərb sahili, Yaponiya və Aralıq dənizi kimi seysmik cəhətdən aktiv bölgələrdə də sınaqdan keçirməyi planlaşdırdıqlarını söyləyirlər.
Artıq bir müddətdir ki, Android istifadəçilərinə zəlzələ başlayan zaman xəbərdarlıq smsləri gəlir. Bəs bu, necə baş verir? Android sistemi ABŞ-nin zəlzələ ilə bağlı Erkən Xəbərdarlıq Sistemi olan "ShakeAlert"lə əməkdaşlıq edir. Qeyd etmək lazımdır ki, bütün smartfonlarda titrəmə və sürəti hiss edən kiçik akselerometrlər var. Telefon titrəməni aşkar edərsə, zəlzələnin baş verdiyi yer haqqında məlumatı  zəlzələ təyinetmə serverinə göndərir. Daha sonra server zəlzələnin olub-olmadığını anlamaq üçün bir çox telefondan gələn məlumatları birləşdirir. Bunun üçün bütün dünyada mini seysmometrlər kimi istifadə edilən 2 milyarddan çox Android sisteminə malik telefonlardan istifadə edilir. Bu smartfonlar zəlzələnin vibrasiyasını və sarsıntı sürətini aşkar edir və müvafiq olaraq təsirlənmiş ərazilərdə Android istifadəçilərini sms vasitəsilə xəbərdar edir.
Mövcud GPS texnologiyalarından 100 qat daha həssas sensorların istehsal edilməsinin lazım olduğu qənaətinə gələn Berkli Kaliforniya Universitetinin mütəxəssisləri yalnız bu baş verərsə, zəlzələləri əvvəlcədən proqnozlaşdırmağın mümkünlüyünü vurğulayırlar.

Ülkər XASPOLADOVA,
"Azərbaycan"