“Chang'e 5” missiyası çərçivəsində Aydan Yerə gətirilən nümunələri araşdıran Çin tədqiqatçıları Ayda hələ də aktiv vulkanların olduğunu düşünürlər. İndiyədək Aydakı vulkanik fəaliyyətin ən son 3-3.8 milyard il əvvələ aid olduğu düşünülürdü. “Chang'e 5”in gətirdiyi dəlillər isə Ayın vulkanik fəaliyyətinin təxminən 123 milyon il əvvəl yaşandığını ortaya qoydu. Bu yeni kəşf Çin Elmlər Akademiyasından Bi-Uien Uang və Qian Zhanqın rəhbərlik etdiyi qrup tərəfindən ətraflı təhlil nəticəsində aşkar edilib.

Kosmik miqyasda 123 milyon il əvvəlki proseslər demək olar ki, dünən baş vermiş bir hadisə kimi qiymətləndirilir. Bu, Ayın yarandığı gündən bəri davamlı olaraq vulkanik aktivliyə malik ola biləcəyini və bu fəaliyyətin bu gün də davam edə biləcəyini göstərir. Bu kəşf, Ayın tamamilə “ölü” göy cismi olmadığına dair güclü ipucu verir.

“Chang'e 5” tərəfindən toplanan 1.7 qram Ay torpağında tapılan yalnız 3 kiçik şüşə muncuq bu vulkanik fəaliyyətlərin ən konkret sübutu kimi diqqəti cəlb edir. Ölçüsü 20-400 mikron arasında olan bu muncuqlar, vulkanik lava fontanları nəticəsində əmələ gəlmiş ola bilər. Belə muncuqlar əvvəllər də Ayda tapılıb, lakin onların hamısının tarixi milyardlarla il əvvələ təsadüf edib. Şüşə muncuqlar və ya dənəciklər deyə biləcəyimiz bu parçalar, meteorit zərbəsi nəticəsində də əmələ gələ bilər. Tədqiqatçılar yeni tapıntıların vulkanizmə aid olduğunu bildirirlər.

Ay 4.5 milyard il əvvəl meydana gəldiyindən onun daxili quruluşu soyumalı və vulkanik fəaliyyətlər sona çatmalı idi. Lakin bu vulkanik şüşə muncuqlar Ayın hələ də yerli istilik mənbələrinə malik ola biləcəyini göstərir. Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, bu şüşə muncuqlarda yüksək miqdarda nadir torpaq elementləri və torium var. Bu elementlər, radioaktiv parçalanma vasitəsilə istilik yarada bilər ki, bu da Ayın mantiyasında lokallaşdırılmış qayaların əriməsinin kiçik vulkan püskürmələrinə səbəb ola biləcəyini göstərir.

Ülkər XASPOLADOVA,

“Azərbaycan”