Sevgi, məhəbbət, ayrılıq şairlərin əbədi mövzularıdır. Çox söylənib, çox yazılsa da, yalnız ən istedadlıların, sözləri hisslərinə məharətlə, səmimiyyətlə tərcüman edə bilənlərin şeirləri dillərə düşür, yaddaşlarda qalır, onlara musiqilər bəstələnir... Hər şair öz duyğularına şeirlə bir başqa biçimdə həyat verir. Bu misralar da Rəfiq Zəka Xəndanındır: 

 

Mənə bircə kəlmə can söyləsəydin,

O bircə kəlmənə min can verərdim.

Ömrümü, günümü dərd eyləsəydin,

Ömrümü, günümü dərman verərdim.

 

Könlünə, gözünə şəfəq yaymış keçən günlərinə müəllif gələn günlərini qurban verərdi... Ancaq bu elə ayrılıqdır ki… "Bir də ayrılıqdan ayrı düşmərik", - deyirdi şair...

Rəfiq Zəka Xəndan (Rəfiq Hacıyev) 1939-cu il iyunun 16-da Bakıda dünyaya gəlmişdi. O, görkəmli ədəbiyyatşünas, tənqidçi, filologiya elmləri doktoru, professor Cəfər Xəndanın oğlu idi. Atası Azərbaycan ədəbiyyatını dərindən bilir, xüsusilə də XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin ən nüfuzlu tədqiqatçılarından hesab olunurdu. Yəqin buna görə Rəfiq Zəka uşaqlıq illərindən ədəbiyyata böyük maraq göstərirdi.

Onun ilk kitabı 1962-ci ildə işıq üzü gördü. Nakam şairimiz Mikayıl Müşfiqə həsr olunan şeirlər kitabının "Çağlayan" adandırılması təsadüfi deyildi. Ədəbiyyatşünas, tənqidçi Vaqif Yusifli bu barədə yazırdı: "Müşfiqin sağlığında bu adda bir kitabı çap olunmalıydı, amma şairin arzusunu heç olmasa o adla əbədiləşdirmək istədi Rəfiq".

Sonralar Rəfiq Zəka Xəndanın 30-dan çox kitabı çapdan çıxdı. Şeirləri müxtəlif dillərə tərcümə edildi. O, həm də "Axırı yaxşı olar", "Mənim əziz vəhşiciyim" musiqili komediyalarının, "Füzuli" və "Söyüdlər ağlamaz" operalarının mətnlərinin müəllifidir.

Rəfiq Zəka Xəndanın şeirləri yalnız mövzu və məzmun bitkinliyi ilə deyil, eyni zamanda ahəngdarlığı ilə cəlbedicidir Xalq şairi Hüseyn Arifin dediyi kimi: "Rəfiq Zəkanın şeirlərində həzin bir musiqi dolaşır". Bunu bəstəkarlar da duydular. Odur ki, Rəfiq Zəka Xəndanın bir çox şeirinə mahnı bəstələndi. Sözlərinə yazılan "Ana Kür", "Səadət", "Qarabağım" və digər mahnıları bu gün də sevilə-sevilə ifa olunur, dinlənilir.

O, şeirlərini heca və əruz vəznlərində yazırdı. Vətən sevgisi, türkçülük, məhəbbət, qəhrəmanlıq onun əsərlərinin əsas mövzusu və qayəsi oldu.

Sovet hakimiyyəti illər boyu türkçülüyü yasaqlamışdı. Türk olduğu üçün, millətini sevdiyi üçün neçə-neçə soydaşımız sovet hökuməti tərəfindən ən ağır şəkildə cəzalandırılmışdı. Ancaq bu millətin övladları heç zaman öz milli kimliklərini unutmadılar.

Şair öz soy-kökü, milli kimliyi ilə qürur duyduğunu belə qələmə alırdı:

 

Sanma bir zəlzələdən ürkəm mən,

Qranitdən mətinəm, bərkəm mən.

Adı dillərdə gəzən türkəm mən,

Ulu yurdun ulusal şairiyəm!

 

Rəfiq Zəka Xəndan 1980-1990-cı illərdə Azərbaycan-Türkiyə ədəbi əlaqələrinin inkişafında böyük işlər gördü. Həmin illərdə Türkiyə mətbuatı səhifələrində onun Azərbaycan ədəbiyyatına, şair və yazıçılarımıza həsr etdiyi maraqlı, diqqətçəkən məqalələri dərc olunurdu. Türk dünyasının tanınan, sevilən ziyalılarından biri olan Rəfiq Zəka müxtəlif vaxtlarda Türkiyənin bir çox şəhərlərində keçirilən elmi konqreslərdə, beynəlxalq konfranslarda və simpoziumlarda iştirak etdi. Türkiyədə kitabları nəşr olundu.

Rəfiq Zəka ədəbiyyatımızın müxtəlif problemlərinə aid onlarla məqalənin, bir sıra dərs vəsaitinin müəllifidir. Elmi yaradıcılığı ilə hər zaman maraq doğuran, diqqət mərkəzində olan alim klassik Şərq ədəbiyyatını, ərəb və fars dillərini, həmçinin Türkiyə türkcəsini dərindən bilirdi. Onun türk dünyasının görkəmli söz ustadları haqqında monoqrafiyaları işıq üzü gördü. Dünya klassik ədəbiyyatı nümunələrini dilimizə tərcümə etdi.

Rəfiq Zəka Xəndan həm də pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olurdu. Ali təhsil ocağında estetikadan oxuduğu mühazirələri ilə tələbələrinin dərin sevgisini, rəğbətini qazanmışdı.

Əməkdar incəsənət xadimi Rəfiq Zəka Xəndanın mənalı ömür yolu 1999-cu il yanvarın 7-də son mənzilinə çatdı...

 

Zöhrə FƏRƏCOVA,

"Azərbaycan"