İnsanın yaşı müəyyənləşdirilərkən onun doğum tarixinə baxılır. Lakin müasir elmi yanaşmalar göstərir ki, yaş anlayışı təkcə xronoloji çərçivə ilə məhdudlaşmır. Mütəxəssislərin fikrincə, əsl yaş insanın bioloji yaşıdır, təqvim yaşı isə sadəcə ədəddir.
Bioloji yaş insanın faktiki yaşı ilə deyil, orqanizmin sağlamlıq və funksional vəziyyəti ilə ölçülür. Əgər bir insanın təqvim yaşı 35-dirsə, onun bioloji yaşının 60 olması da mümkündür. Yaxud əksinə, şəxsiyyət vəsiqəsində yaşı 70 olan birinin bioloji yaşı 40-dan da aşağı ola bilər. Bu səbəbdən eyni yaşda olan iki insanın, hətta əkiz olsalar belə, sağlamlıq vəziyyətlərinə görə bioloji yaşları fərqli ola bilər.
Xronoloji yaş ilə bioloji yaş arasında mühüm bir fərq var. Xronoloji yaşı yalnız məhkəmə qərarı ilə dəyişdirmək mümkündürsə, bioloji yaşı dəyişdirmək, artırmaq və ya azaltmaq insanın öz əlindədir.
Yaş testləri ev şəraitində də aparıla bilər
Bioloji yaş insanın sağlamlıq vəziyyətinin aydın və real göstəricisidir. Onun əsas təyinediciləri yaşa bağlı olan hipertoniya, ürək-damar, alsqeymer, diabet, parkinson, piylənmə və xərçəng kimi xroniki xəsəliklərdir. Bəs bioloji yaşın neçə olduğu necə təyin edilir? Bunun üçün üsul, metod varmı? Əlbəttə ki, var.
Bioloji yaşı həm ev şəraitində, həm də laboratoriyada aparılan testlər vasitəsilə təyin etmək mümkündür. Ev şəraitində bioloji yaşı müəyyənləşdirməyin bir neçə üsulu var.
Balans testi: Bu testi edərkən sol ayağın üzərində durub, sağ ayağı 45 dərəcə əyilmiş vəziyyətdə saxlayıb, əlləri ombaya qoyaraq gözləri yummaq lazımdır. Müvazinəti itirmədən bu şəkildə qalmaq müddətinə əsasən bioloji yaş təyin edilir. Əgər bu şəkildə qaldığınız müddət 70 saniyədən çoxdursa 20, 60-69 saniyədirsə 30, 50-59 saniyədirsə 40, 40-49 saniyə arasındadırsa 50, 30-39 saniyədirsə 60, 20-29 saniyədirsə 70, 19 saniyədən azdırsa 80 yaşındasız.
Refleks testi: Yaşlandıqca ani dəyişikliklərə reaksiya sürəti azalır. Test üçün yazı yazarkən istifadə etdiyiniz əli açıb, yanınızdakı şəxsdən əlinizin üstündə 45 santimetrlik xətkeş tutmasını xahiş edin. O, xətkeşi buraxarkən tutduğunuz hissə reaksiya sürətinizin ölçülməsində mühüm göstəricidir. Əgər xətkeşi tutduğunuz hissədəki rəqəm 14 santimetrdən azdırsa 20, 15-24 santimetr arasındadırsa 30, 25-29 santimetr arasındadırsa 40, 30-35 santimetr arasındadırsa 50, 40 santimetrdən çoxdursa, 60 yaşındasınız.
Dəri testi: Yaşlanan dəri kollagen itkisinə məruz qalır, elastikliyini əhəmiyyətli dərəcədə itirir. Elastiklik itkisinin ölçülməsi də bədən yaşı haqqında məlumat verir. Test etmək üçün dərini sıxıb, təxminən 1 dəqiqə belə tutub sonra buraxmaq lazımdır. Dərinin əvvəlki vəziyyətinə qayıdıb hamarlaşması üçün tələb olunan müddət əgər 1-2 saniyədirsə 30, 3-4 saniyədirsə 40, 5-10 saniyədirsə 50, 10-30 saniyədirsə 60, 30-45 saniyədirsə 70, 45 saniyədən çoxdursa, 80 yaşınız var.
Zehni sürət testi: Bu test zehnin yaddaş, hesablama gücünü ortaya qoyur. Test üçün 100-dən sıfıra doğru 7-7 saymaq kifayətdir. Hesablamaq üçün lazım olan vaxt zehni sağlamlığın göstəricisidir. Əgər hesablama üçün lazım olan zaman 25 saniyədən artıqdırsa, zehin yaşınız 60-dan yuxarı, 20-25 saniyə arasındadırsa, 40-60 arasında, 20 saniyədən azdırsa, 40-dan azdır.
Daha yaxşı yaşlanma...
İllər keçdikcə insanın əsas istəyi yalnız yaşlanmaq deyil, heç kimə yük olmadan, ətrafındakılara əziyyət vermədən qocalmaq olur. Türkiyəli professor Osman Müftüoğlunun fikrincə, qocalıq xəstəliklərinin əsas səbəbi onların bioloji qocalmadan əmələ gəlməsidir. Hər bir insanı xəstəliklərə daha həssas edən xronoloji zamanın özü deyil, orqanizmdəki molekullar və hüceyrələr arasında baş verən, xəstəliklərin yaranmasına zəmin yaradan bioloji dəyişikliklərdir. Sadə dillə desək, bioloji yaşlanma qocalma ilə bağlı bütün xroniki və kəskin xəstəliklər üçün ən böyük müəyyənedici risk faktorudur.
Elm və təkamül göstərir ki, xronoloji yaşdan fərqli olaraq, bioloji qocalmanı dəyişdirmək, yavaşlatmaq və formalaşdırmaq olar. Bioloji yaş yalnız genetikadan asılı deyil. Ətraf mühit, həyat tərzi və özünəqayğı ilə bioloji yaşı sürətləndirmək və ya yavaşlatmaq mümkündür. İnsanların həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmadan, yaddaşını, beynini, ürəyini, damarlarını, əzələlərini və sümüklərini onlar üçün kifayət qədər güclü və davamlı etmədən insan ömrünü uzatmaq mümkün deyil.
İnsanlar 40-50 yaşlarından etibarən "ən az zərərlə" yaşlanmağın yollarını araşdırmalı, tapmalı və tətbiq etməlidirlər. Onlar "Niyə, necə və hansı səhvlərə görə sürətlə yaşlanırıq?", "Xroniki xəstəlikləri necə aradan qaldıra və ya idarə edə bilərik?" kimi suallara cavab tapmalıdırlar. Osman Müftüoğlu bioloji yaşı azaltmaq üçün insanları "qızıl dördlük" adlandırdığı qaydalara əməl etməyə çağırır: müntəzəm məşq, balanslı qidalanma, keyfiyyətli yuxu və az stres. Mütəxəssis qeyd edib ki, bu qaydalara riayət edilsə, xroniki xəstəliklərə qarşı genetik meyil olsa belə, onlara tutulma şansı əhəmiyyətli dərəcədə azalacaq.
Dərin yuxu fazalarının müntəzəmliyi və intensivliyi, yuxunun müddəti və quruluşu olduqca vacib amildir. Bütün yaşlarda, lakin xüsusilə 60 yaşdan sonra sağlam insanların bioloji ritmə diqqət yetirərək keyfiyyətli yuxuya gündə ən azı 6, ən çoxu 9 saat vaxt sərf etməsi tövsiyə edilir.
60 yaşı adlamış insanlar hər gün ağır hərəkətlər etmədən bədən tərbiyəsi ilə məşğul olmalı, yürüş etməlidirlər. Hətta cəmi 20-30 dəqiqəlik sürətli gəzintilər belə DNT-nin uclarında qoruyucu telomerləri daha gənc saxlayaraq hüceyrə aşınmasını yavaşladacaq.
Balanslı qidalanma olduqca vacib amildir. Yeməklər arasında fasilələri uzatmaqla 16 və hətta 18 saatlıq oruc tutmaq insanı daha sağlam edir. Qidalanma zamanı immunitetin zəifləməməsi üçün vitamin qəbulu da önəmlidir. Omeqa-3, C, D, B12, K1, K2, maqnezium, sink və fol turşusu əksikliyi orqanizmin müqavimətini zəiflədir. Bu vitaminlərsiz sağlamlığı qorumaq və ya yaxşılaşdırmaq mümkün deyil.
ABŞ-nin Stenford Universitetinin tədqiqatçıları tərəfindən aparılan araşdırmaya görə, yavaş və davamlı bir proses olan qocalma insan ömrü boyu iki dəfə sürətlənir. Bu hal 40 və 60 yaşlarında baş verir. Mütəxəssislər qidalanmaya, yuxuya, damar sağlamlığına, hiss orqanlarının və yaddaşın qorunmasına, aktiv və stressiz həyat tərzinə xüsusilə bu yaşlarda diqqət etməyi tövsiyə edirlər.
Ülkər XASPOLADOVA,
"Azərbaycan"
