O, istedadlı olduqları qədər də doğma xalqına faydalı olmuş, şöhrət gətirmiş babaları ilə qürur duyur, mərdliyi, dürüstlüyü, qorxmazlığı ilə onlara - Şeyxzamanlılara layiq övlad olduğunu göstərirdi...

Məmmədrza Şeyxzamanov 1915-ci ilin avqustunda Gəncədə dünyaya gəldi. Uşaqlığı qayğısız keçmədi. Atası dünyadan köçəndə onun iki yaşı vardı. O vaxtadək anası evdar qadın idi. Evinin düzənli olması, ailəsinin rahat yaşaması üçün əllərindən gələni edirdi. Ailə başçısının vəfatından sonra uşaqlarının bütün qayğılarını o, çəkməli oldu.

1920-ci ilin aprelində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini devirən bolşeviklər çox keçmədi ki, öz qayda-qanunlarını bərqərar etdilər. Yeni hökumət varlıların əmlakını müsadirə etməyə başladı, bir çoxu həbs olundu.

Onların da mal-mülkləri əllərindən alındı. Yaşadıqları mülkün yerində fabrik açıldı. Məmmədrza Şeyxzamanovun anası Gəncədəki toxuculuq fabrikində işləməyə başladı. Məmmədrza 1929-cu ildə ibtidai məktəbi bitirdi. Orta məktəbdə təhsilini davam etdirdi. Dolanışıq dərdindən on iki yaşından işləməyə başladı. Ancaq balaca çiyinlərinə dünyanın yüklədiyi gün-güzəran qayğıları, atasızlıq dərdi onun gələcəyi ilə bağlı xoş xəyallarına kölgə sala bilmədi. Məmmədrza Şeyxzamanov orta məktəbdə oxuduğu vaxtlarda teatr studiyasına daxil oldu.

Cəfər Cabbarlı adına Gəncə Dövlət Dram Teatrının rejissoru Həbib İsmayılovun təşəbbüsü ilə 1934-cü ildə teatra dəvət olunması Məmmədrza Şeyxzamanovun həyatında yeni səhifə açdı. Ona "Hind qızı" tamaşasında Brahma rolu tapşırıldı. Bu ilk, kiçik rol gənc aktyorun böyük uğurlara doğru birinci addımı oldu. Çalışdığı teatrda yalnız rollar oynamırdı, həm də aktyorluq sənətinin incəliklərini öyrənir, püxtələşirdi. O, Gəncə Dövlət Dram Teatrının səhnəsində "Küləklər şəhəri"ndə Naşatr, "Od gəlini"ndə Turqut, "Lənkəran xanın vəziri"ndə Mehtər Kərim, "Həyat"da doktor, "Günahsız müqəssirlər"də Dudukin, "Od gəlini"ndə Rəbi, "Ölülər"də Hacı Baxşəli, "Vaqif"də Eldar və digər tamaşalarda müxtəlif rollar oynadı.

Bu illərdə bəxti yalnız sənətdə üzünə gülmədi. Gənc aktyor 1938-ci ildə Gəncənin sayılıb-seçilən ailələrindən birinin qızı Nigar xanımla evləndi.

Elə bir dövrdə yaşayırdı ki, sovet hökumətinin repressiya qılıncını daim başlarının üstündə hiss edirdilər. Neçə-neçə günahsız insan cəzalandırılır, həbs olunur, sürgünə göndərilirdi. Sovet hökumətinin bu siyasəti Məmmədrza Şeyxzamanovun da həyatında tufan qopardı. Onun qardaşı Ələsgər İtaliyada, bacısı Həmidə Türkiyədə yaşamalı oldular. Pantürkist adı ilə Qazaxıstanın Semipalatinsk bölgəsinə sürgünə göndərilən Məmmədrza da bir müddət vətənə həsrət qaldı.

Məmmədrza Şeyxzamanov yeddi ildən sonra ailəsi ilə birgə icazəsiz Gəncəyə qayıtdı. Bir müddət doğma şəhərində qohum-qonşularının evində gizlənmək məcburiyyətində qaldılar. Onları bu çətinliklərdən şair Səməd Vurğun qurtardı. Şairin köməyi ilə Məmmədrza Şeyxzamanov Gəncə Dövlət Teatrına qayıtdı. 1954-cü ildə isə rejissor Adil İsgəndərov onu Məşədi Əzizbəyov adına Azərbaycan Dram Teatrına (indiki Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı) dəvət etdi. Bu teatrın səhnəsində oynadığı rollar onu aktyor kimi daha da sevdirdi, məşhurlaşdırdı. Məmmədrza Şeyxzamanov Azərbaycan Dram Teatrında "Dərin köklər" (Maksuel), "1905-ci ildə", (Qoca Baxşı), "Göz həkimi" (Şahbazov), "Qış nağılı" (Poliksen), "Yadigar" (Ömər Cəfəroviç), "Şeyx Sənan" (Şeyx Mərvan) və başqa tamaşalarda fərqli xarakterli rollarla səhnəyə çıxdı.

Azərbaycanin aparıcı teatrının səhnəsində aktyorluq bacarığını bir-birindən maraqlı rollarla nümayiş etdirən istedadlı aktyorun kino sahəsində də fəaliyyəti geniş oldu. O, ilk dəfə 1955-ci ildə "Bəxtiyar" filmində professor Rəcəbov roluna ekran ömrü verdi. Sonralar "Bir qalanın sirri" (Eldostu), "Bizim Cəbiş müəllim" (Poçtalyon), "Böyük dayaq" (Şərəfoğlu), "Əhməd haradadır?" (Şirin), "Ən vacib müsahibə" (Zaurun atası) və digər filmlərdə çəkildi

O, 1959-cu ildə Əməkdar artist, 1974-cü ildə isə Xalq artisti fəxri adlarına layiq görüldü.

Məmmədrza Şeyxzamanov 1984-cü il yanvarın 25-də vəfat etdi. Lentə alınmış tamaşalarda və kinoda ifa etdiyi rollar aktyoru xatirələrdə yaşadır.

Zöhrə FƏRƏCOVA,

"Azərbaycan"