Bu, İlham Əliyevin aqrar islahatları sayəsində mümkün olub
Ərzaq təhlükəsizliyinin olduqca zəruri əhəmiyyət kəsb etdiyi müasir dövr bütün dünyada kənd təsərrüfatının önəmini gündəmə gətirib. Əlverişli coğrafi iqlim xüsusiyyətlərinə malik ölkəmiz bu sahənin inkişafı üçün genış imkanlara malikdir.
Azərbaycanda əhalinin 45,5 faizi bölgələrdə yaşadığı üçün bu sahənin genişləndirilməsi həm də insanların məşğulluğunun təmin olunması deməkdir. Bütün bu və digər səbəblərdən dövlətimiz hələ neçə il əvvəl aqrar sektorun inkişafını prioritetlər sırasına daxil edib.
Ulu Öndər Heydər Əliyev ikinci dəfə hakimiyyətə gəldikdən sonra keçmiş SSRİ məkanında ilk dəfə Azərbaycanda torpaq islahatı keçirərək kəndlini öz torpağının, öz taleyinin sahibi etdi. Lakin keçən əsrin 80-ci illərinin sonu - 90-cı illərinin əvvəlindəki iqtisadi tənəzzül bu sahəyə də elə bir zərbə vurmuşdu ki, vəziyyəti düzəltmək üçün uzunmüddətli və genişmiqyaslı kompleks işlər görmək lazım idi. Çünki pambıqçılıq faktiki olaraq unudulmuş, üzüm plantasiyaları yerlə yeksan edilmiş, kəndli evini isitmək üçün bağındakı meyvə ağaclarını doğrayıb sobada yandırmaq məcburiyyətində qalmışdı.
Prezident İlham Əliyev Ulu Öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan kəndini hərtərəfli dirçəltmək üçün başladığı işləri uğurla davam etdirərək onlara yeni vüsət verdi. Bu mənada 2004-cü ildən icrasına başlanan, respublikanın regionlarının sosial-iqtisadi inkişafına yönəldilən dövlət proqramları mühüm rol oynadı. 2015-ci il Azərbaycanda "Kənd təsərrüfatı ili" elan olundu. Başlanan işlərin davamlı xarakter daşıması sahənin canlanmasına təkan verdi. Bütün bunlarla yanaşı, aqrar sahənin inkişafı üçün yeni sənədlər imzalandı, yeni qərarlar verildi. Kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələri üzrə dövlət proqramları qəbul edildi. Dövlət başçısının unudulmuş aparıcı kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişafı ilə bağlı ölkənin ayrı-ayrı rayonlarında keçirdiyi respublika müşavirələri xüsusi rol oynadı.
Əlamətdar haldır ki, bölgələrdə kənd təsərrüfatına məqsədyönlü dəstək tədbirləri öz bəhrəsini verir. Maddi-texniki bazanın gücləndirilməsi, təsərrüfatlarda qabaqcıl təcrübənin, intensiv metodların tətbiqi məhsuldarlığı artırıb və bütövlükdə ölkə üzrə aqrar sektor yeni inkişaf mərhələsinə çıxıb.
Aqrar sektorda gəlirli sahələrdən biri də meyvəçilikdir. Elə buradaca qeyd edək ki, cari il dekabrın 1-nə olan məlumata görə, ölkədə 1 milyon 309,3 min ton meyvə və giləmeyvə toplanıb. Dövlət Statistika Komitəsi bunun keçən ilin eyni dövründəki göstəricidən 4,8 faiz çox olduğunu bildirib.
Onu da xatırladaq ki, Azərbaycanda meyvəçiliyin qədim tarixi var. Aqrar sektorun bu sahəsi demək olar ki, regionlar üzrə ixtisaslaşıb. Mütəxəssislərin qənaətləri belədir ki, tarixi ənənələr və coğrafi iqlim xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla bölgələrimizin hər birində meyvəçiliyi inkişaf etdirmək mümkündür. Tumlu meyvələr üzrə əsasən Quba-Xaçmaz, qərzəxli meyvələr (şabalıd, qoz, fındıq) üzrə Şəki-Zaqatala zonaları, çəyirdəkli (ərik, şaftalı) meyvələr üzrə Naxçıvan MR, quru subtropik meyvələr (nar, heyva) üzrə Kür-Araz yaxınlığı, sitrus meyvələri (naringi, portağal, feyxoa, limon) üzrə Lənkəran-Astara regionu, cənub bitkiləri (əncir, zeytun, püstə, badam və s.) üzrə Abşeron yarımadası ixtisaslaşıb.
Yeni şəraitdə meyvəçilik bir tərəfdən tarixən formalaşan ənənələr əsasında, digər tərəfdən innovativ texnologiyaların, yeni suvarma sistemlərinin tətbiqi ilə inkişaf etdirilir. Odur ki, meyvəçiliyin bütün bölgələrdə sürətlə inkişafı müşahidə olunur.
Meyvəçilik sahəsində məhsul artımına, gəlirlərin çoxalmasına, idxaldan asılılığın azaldılmasına və ixrac potensialının yaranmasına ən çox dəstək verən intensiv bağlardır. Sahənin mütəxəssislərinin bildirdiyinə görə, intensiv meyvə bağı dedikdə damcı suvarma sistemi ilə təmin olunmuş, bir hektara müəyyənləşmiş sayda (məsələn, alma, armud, gilas, gavalı, şaftalı, ərik, alça, badam bağlarında minimum 650 ədəd) vegetativ calaqaltı tingin əkildiyi bağlar nəzərdə tutulur. İntensiv bağlarda alma ağaclarının ara məsafəsi bir metrdən az olur. Ağaclara il ərzində müxtəlif aqrotexniki qulluq göstərilir - dərmanlama, gübrələmə, budama işləri görülür. İntensiv bağçılığın əsas üstünlüklərindən biri də meyvə tinginin elə əkilən il məhsula düşməsidir. İllər keçdikcə məhsuldarlıq da yüksəlir. İntensiv bağların becərilməsi ilə yanaşı, yığımı və məhsulun qablaşdırılması da müasir üsullarla həyata keçirilir.
Hələ 2017-ci il sentyabrın 3-də Prezident İlham Əliyev Lənkəranda çay, çəltik və sitrus meyvələri istehsalının inkişafı məsələlərinə dair respublika müşavirəsində demişdir: "Onu da qeyd etməliyəm və bizim təcrübəmiz göstərir ki, dövlət dəstəyi olmadan kənd təsərrüfatı uğurla inkişaf edə bilməz. Çünki dövlət bütün lazımi tədbirləri görür, vəsait qoyur, infrastruktur yaradır, texnika ilə, gübrələrlə təmin edir, laboratoriyalar təşkil edilir. Bütün ölkə üzrə toxumçuluq, baytarlıq, aqrokimya laboratoriyaları təşkil olunub. Metodik tövsiyələr verilir. Eyni zamanda bu yaxınlarda yaradılmış tədarük-təchizat qurumu da fermerlərə kömək göstərir, məhsulu onlardan alır. Ona görə bu üç ənənəvi sahəyə çox böyük diqqət göstərilir və göstəriləcək. Əminəm ki, müşavirənin nəticəsində biz bu sahələrdə daha da sürətli inkişafı görəcəyik".
Deyilənləri birbaşa meyvəçilik sahəsinə də şamil etmək olar. İndiyədək ölkəmizdə onlarca intensiv bağçılıq təsərrüfatı yaradılıb. Abşeronda, Bakıətrafı qəsəbələrdə zeytun, badam bağları bərpa edilib. Bu ərazilər tarixən zeytun və badam bağları ilə məşhur olub. İndi hər iki istiqamət üzrə ənənələr dirçəldilir.
Yeni fındıq bağları da ölkədə bu məhsulun istehsalını artırıb. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan fındıq istehsalına görə dünyada ön yerlərdən birini tutur. Fındıqçılıq bir çox rayonda inkişaf etdirilir. Lakin Zaqatala, Qax, Balakən, Qəbələ kimi rayonlarda fındıq bağlarının məhsuldarlığı kifayət qədər yüksəkdir. Bu da hər il yetişdirilən məhsulun böyük hissəsinin ixraca yönəldilməsinə imkan verir. İxracdan söz düşmüşkən qeyd edək ki, 2022-ci ildə Azərbaycanın kənd təsərrüfatı və emalı məhsullarının ixrac dəyəri 1,14 milyard dollar olub. Bunun da 39,3 faizini meyvə ixracı təşkil edib.
Göründüyü kimi, son illərdə intensiv meyvə bağlarının salınması üçün əkin subsidiyasının artırılması, habelə bu bağların becərilməsi üçün kənd təsərrüfatı texnika və avadanlıqlarına tətbiq edilən güzəştlər ölkədə meyvə istehsalının və ixracının artmasına səbəb olub. Məsələn, ölkənin ixrac potensialının artırılması və əhalinin məşğulluğunun təmin edilməsi məqsədilə Aqrar Subsidiya Şurasının qərarına əsasən, 2024-cü ildə Mərkəzi Aran və Mil-Muğan iqtisadi rayonlarında intensiv üsulla salınacaq şaftalı, nektarin və ərik bağlarına 4000 manat əkin subsidiyası veriləcək. Bu meyvə bağlarının salınması üçün əkin subsidiyasının ayrılmasında əsas hədəf Mərkəzi Aran və Mil-Muğan iqtisadi rayonlarının iqlim uyğunluğundan istifadə edərək şaftalı, nektarin və ərik meyvələrinin tezyetişən sortlarının istehsalını genişləndirməklə Azərbaycan məhsullarının xarici bazardakı payını daha da artırmaqdır.
İntensiv bağlara respublikanın əksər rayonlarında rast gəlmək mümkündür. Hətta işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə qısa zamanda salınmış meyvə bağları indi bar verməkdədir.
Bu iş Quba-Xaçmaz zonasında geniş vüsət alıb. İntensiv bağlarının sahəsi ildən-ilə genişlənən rayonlardan biri də Masallıdır. Rayon ərazisində əsasən sitrus və giləmeyvə bağlarının, plantasiyaların salınmasına maraq daha böyükdür. İntensiv bağların salınmasına dövlət dəstəyi mexanizminin genişlənməsi, birdəfəlik əkin subsidiyalarının ayrılması, fermerlərin bağların salınmasına çəkdiyi xərclərin bir hissəsinin dövlət tərəfindən subsidiyalaşdırılması Lənkəran-Astara iqtisadi rayonunda, o cümlədən Masallıda həm intensiv bağların sahəsinin artmasına, həm də fermerlərin gəlirlərinin çoxalmasına müsbət təsir göstərir.
Aqrar Subsidiya Şurasının qərarına əsasən, 2025-ci ildən başlayaraq Azərbaycanda ilk dəfə olaraq intensiv qaragilə (mavigilə) bağlarının salınmasına görə dövlət tərəfindən subsidiyalar veriləcək. 2024-cü il sentyabrın 1-dən 2025-ci il mayın 31-dək Şirvan-Salyan, Dağlıq Şirvan, Abşeron-Xızı və Lənkəran-Astara iqtisadi rayonlarında salınmış intensiv qaragilə (mavigilə) bağının hər hektarına görə fermerlərə 15000 manat birdəfəlik əkin subsidiyası verilməsi nəzərdə tutulur.
Azərbaycanda yeni salınan intensiv qoz bağlarının da hər hektarına görə fermerə dövlət dəstəyi veriləcək. Aqrar Subsidiya Şurasının qərarına əsasən, bu il sentyabrın 1-dən gələn il mayın 31-dək ən azı 5 hektar sahədə salınmış, müasir suvarma sistemi ilə təmin olunmuş, hər hektarda 250 sertifikatlı ting əkilmiş intensiv qoz bağlarına görə birdəfəlik əkin subsidiyasının verilməsi nəzərdə tutulur. Qeyd olunan müddətdə salınan intensiv qoz bağlarının hər hektarına görə fermerə 3300 manat əkin subsidiyası ödəniləcək. Birdəfəlik əkin subsidiyasının verilməsində məqsəd intensiv bağlar salınmasına çəkilən xərclərin bir hissəsinin dövlət tərəfindən qarşılanması, intensiv bağların sahəsinin genişləndirilməsidir.
Respublikamızda meyvəçiliyin perspektiv inkişafına hesablanan müxtəlif tədbirlərin həyata keçirilməsi davam edir. Güzəştli kreditlərin verilməsi, aqrolizinq xidmətlərinin göstərilməsi, xarici ölkələrdə ticarət evlərinin yaradılması və digər ixracın təşviqi tədbirləri nəticəsində ölkəmizdə gəlirli sahə olan meyvəçilik bundan sonra daha sürətlə inkişaf edəcək, ixrac imkanları daha da artacaq.
Flora SADIQLI,
"Azərbaycan"
