İqtisadi inkişafda istehsal və ixrac əsas rol oynayan amillərdir. Bu iki amildən birində problem yarananda iqtisadi fəallıq aşağı düşür. Koronavirus pandemiyası dövründə bunu gördük. İstehsal və ixracda yaranan çətinliklər ümumilikdə qlobal iqtisadiyyatda tədarük zəncirinin qırılmasına səbəb oldu.
Hazırda müxtəlif regionlarda gedən müharibələr, qlobal səviyyədə ölkələr arasında baş verən siyasi çəkişmələr beynəlxalq səviyyədə iqtisadiyyata mənfi təsir göstərir. Beynəlxalq maliyyə qurumlarının açıqladığı statistik göstəricilərə görə, dünya üzrə bir çox iqtisadi indekslər, o cümlədən xarici ticarət dövriyyəsi aşağı düşüb. Belə vəziyyətin nə qədər davam edəcəyi isə məlum deyil. Çünki qütbləşən dünyada siyasi proseslər yaxşıya doğru getmir, əksinə, daha da gərginləşir və əhatə dairəsi genişlənir.
Hər bir dövlət yaranmış belə vəziyyətdən çıxış yolları axtarır. Bunun üçün ənənəvi tərəfdaşlarla əlaqələri genişləndirir və ya yeni tərəfdaşlar tapmağa çalışır. Sözsüz ki, ölkəmizdə də dünyada baş verən proseslər diqqətlə izlənir və lazımi tədbirlər görülür. Bunun sayəsində Azərbaycanın xarici ticarətdə elə bir ciddi problemi yoxdur. Etibarlı tərəfdaş kimi ticarət əlaqələrimiz olan bütün ölkələrlə idxal-ixracımız davam edir. Bunu açıqlanan statistik rəqəmlərdən də görmək mümkündür.
Dövlət Statistika Komitəsindən verilən məlumata görə, cari ilin yanvar-sentyabr aylarında ölkəmizin hüquqi və fiziki şəxsləri dünyanın 171 ölkəsindəki tərəfdaşları ilə ticarət əməliyyatları həyata keçirmişdir. 118 ölkəyə məhsul ixrac, 161 ölkədən idxal edilmişdir. Bu dövrdə gömrük orqanlarında qeydə alınmış, lakin gömrük rəsmiləşdirilməsi tam başa çatdırılmamış ixrac olunan xam neft və təbii qazın statistik qiymətləndirilmiş dəyəri də nəzərə alınmaqla xarici ticarət dövriyyəsinin dəyəri 34 milyard 173,9 milyon, o cümlədən ixracın dəyəri 19 milyard 530,7 milyon, idxalın dəyəri 14 milyard 643,2 milyon dollar təşkil etmiş, nəticədə 4 milyard 887,5 milyon dollarlıq müsbət xarici ticarət saldosu yaranmışdır.
Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatında qeyd edilir ki, 9 ay ərzində xarici ticarət dövriyyəsinin 88 faizi İtaliya, Türkiyə, Rusiya, Çin, İsrail, Almaniya, ABŞ, Avstraliya, Hindistan, Çexiya, Xorvatiya, Birləşmiş Krallıq, Gürcüstan, Yunanıstan, İran, Bolqarıstan, Portuqaliya, Rumıniya, Ukrayna, Belarus, İsveçrə, Türkmənistan, Koreya və Yaponiya ilə aparılmışdır.
Hesabat dövründə idxalda maşınların, mexanizmlərin, elektrotexniki avadanlıq və aparatların, qiymətli və ya azqiymətli daşlar, qiymətli metallar, onlardan hazırlanan məmulatların, nəqliyyat vasitələrinin, mineral məhsulların, kimya sənayesi məhsullarının, azqiymətli metallar və onlardan hazırlanan məmulatların, hazır məhsulların, içkilər və tütün məmulatlarının, bitki mənşəli məhsulların, toxuculuq materialları və məmulatlarının, plastik kütlə və ondan hazırlanan məmulatların dəyəri daha çox olmuşdur. Bir çox məhsulun idxalı isə xeyli azalmışdır. Bunun bir səbəbi tələbatın azalması ilə bağlı olsa da, əsas səbəbi həmin məhsulların ölkədə istehsal edilməsidir. Bu isə həm qiymətlərin aşağı düşməsini təmin edir, həm də ölkədən valyuta axınının qarşısını alır.
İxracın strukturunda isə xam neft, təbii qaz və neft-qaz məhsullarından savayı, meyvə və tərəvəzlərin, plastik kütlə və ondan hazırlanan məmulatların, kimya sənayesi məhsullarının, pambıq lifi və ipliyinin, alüminium və ondan hazırlanan məmulatların, qara metallar və ondan hazırlanan məmulatların, alkoqollu və alkoqolsuz içkilərin, bitki yağlarının payı üstünlük təşkil etmişdir. 9 ayda ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə qeyri-neft-qaz sektoruna aid məhsullardan meyvə, təzə tərəvəzin, tütünün, bitki yağlarının, meyvə və konservlərin, marqarinin, qida üçün yararlı qarışıqların, pambıq lifi və mineral gübrələrin ixracı xeyli artmışdır. Sözsüz, bu, ölkədə qeyri-neft-qaz, o cümlədən aqrar sektorun inkişafı üçün icra edilən islahatların nəticəsində mümkün olmuşdur.
Rüstəm KAMAL,
"Azərbaycan"