1 may Zəhmətkeşlərin Beynəlxalq Həmrəyliyi günü vaxtilə keçmiş Sovet İttifaqında xüsusi təntənə ilə qeyd olunduğundan demək olar ki, proletariatın bayramı kimi təqdim edilirdi. Lakin həmin günün qeyd olunmasının proletariatla heç bir əlaqəsi yoxdur və necə deyərlər, "sovet istehsalı" deyil.
1 may gününün "yaranması" XIX əsrin ortalarına təsadüf edir. Belə ki,1856-cı ilin aprelində Avstraliyada işçilər 8 saatlıq iş rejiminə keçid tələbi ilə kütləvi nümayişlərə, tətillərə çıxıblar. Etirazçılara təzyiqlər göstərilsə də, onları dağıtmaq mümkün olmayıb. Fəhlələr istədiklərinə qismən nail olublar və 9 günlük nümayişlərdən sonra hər il Avstraliyada may ayının 1-i əməkçilər tərəfindən bayram günü kimi qeyd olunmağa başlayıb.
Avstraliyalı əməkçilərin bu addımı növbəti dəfə ABŞ-da və Kanadada təkrarlanıb. 1886-cı il mayın 1-də Amerikanın demək olar ki, bütün sənaye mərkəzlərində, Nyu York, Çikaqo, Filadelfiya, Baltimor və digər şəhərlərində 200 mindən çox işçi boykota başlayıb. Çikaqoda 80 min işçi haqları olan "8 saatlıq iş günü" tələbi və şüarları ilə böyük yürüş keçirib.
1889-cu ilin iyulunda ABŞ fəhlələrinin müraciəti ilə Parisdə keçirilən II Beynəlmiləl Konqresdə 1 may tarixi bütün dünya zəhmətkeşlərinin həmrəylik, birlik, mübarizə günü olaraq qəbul edilib.
SSRİ-də 1972-ci ilə qədər 1 may tarixi Beynəlmiləlçilik bayramı adlandırılıb. Daha sonra bayramın adı dəyişdirilərək Zəhmətkeşlərin Beynəlxalq Həmrəyliyi Günü olub. Sovet İttifaqının hər yerində bu bayram keçirilir, böyük şəhərlərdə böyük nümayişlər təşkil olunurdu. Həmin günlərdə Sovet İttifaqına dəvət olunan qonaqlara sosializmin nəyə qadir olduğu nümayiş etdirilərdi.
Ayrı-ayrı dövrlərdə 1 May bayramı fərqli adlar daşıyıb: Dünya Fəhlələrinin Həmrəylik günü, Dünya Zəhmətkeşlərinin Həmrəylik günü, Əmək günü, Beynəlmiləlçilik günü, Əmək və Bahar günü və s.
SSRİ dağıldıqdan sonra Rusiyada bu bayram Əmək və bahar bayramı, Finlandiyada tələbələrin bahar karnavalı kimi qeyd edilir. 1996-cı ildən Qazaxıstanda 1 may tarixi xalqın birlik bayramı elan olunub. İngiltərədə həmin gün milli paltar geyinən sakinlər rəngli lentlər bağlanmış dirəklərin ətrafında rəqs edərək dünyaya sülh və əmin-amanlıq arzulayırlar. Belarusda, Qırğızıstanda, Çində, Şri-Lankada 1 May bayramı əmək bayramı adı ilə qeyd olunur.
Əksər 1 May nümayişləri dinc şəkildə və insidentsiz başa çatsa da, bəzən planlı qarşıdurmalar da yaradılır. Hətta belə bir fakt da var ki, bu nümayişlərdə indiyədək minlərlə insan həlak olub. Digər fakt isə Hitler Almaniyasında rəsmi status alan bu günü II Dünya müharibəsi zamanı işğal etdikləri ərazilərdə böyük təntənə ilə qeyd etməkləridir. SSRİ-nin işğal olunmuş əraziləri də bu zaman şənliklərdən kənarda qalmırdı.
Yeri gəlmişkən, 1 May bayramı ilə bağlı ayrı-ayrı ölkələrdə zaman-zaman yeni ənənələr də yaranıb. Məsələn, həmin gün Fransada qızlara zanbaq gülü hədiyyə edilir. İtaliyada isə gül festivalı keçirilir. Almaniyada bayram münasibətilə yarmarkalar açılır. Həmin yarmarkalarda sakinləri rəqs və digər əyləncələrlə qarşılayırlar. İsveçdə isə mayın 1-də isveçlilər evdən çıxardıqları tullantıları yandırırlar.
Ülkər XASPOLADOVA,
"Azərbaycan"
