Azərbaycan
bir hissəsi meşə örtüyü və yaşıllıqlarla zəngin dağlıq ərazilərdir. Ölkəmizdə ən
yüksək dağ Böyük Qafqaz silsiləsindəki 4466 metr hündürlüyünə malik Bazardüzü zirvəsidir.
Kiçik Qafqaz
dağ silsiləsində 3724 metrlə Gamışdağ, Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində Dərələyəz
və Zəngəzur dağlarında 3904 metrlə Qapıcıq, Talış silsiləsində isə 2493 metrlə Gömürgöy
ən hündür zirvə hesab olunur. Dağların zirvəsi nə qədər hündür olursa, buzlaqlarda
su ehtiyatı da bol olur. Asiyanın 64, Şimali Amerikanın 56, Cənubi Amerikanın
22, Avropanın 25, Avstraliyanın 17, Afrikanın 3 faizi dağlardan ibarətdir. Dünyanın
ən yüksək dağı Himalaydır ki, onun da ən yüksək zirvəsi 8848 metr olan Everestdir.
Dağlar adətən, zəncir şəklində uzanır ki, onlara da sıra dağları deyilir. Dünyanın ən uzun dağ silsiləsi
Cənubi Amerikanın qərbindəki And dağlarıdır. Onun uzunluğu 9 min kilometrdir. Ümumilikdə
dünyanın quru hissəsinin 24 faizi tamamilə dağlıqdır və insanların 10 faizi həmin
ərazilərdə yaşayırlar.
Dünyada olan
11 iqlimin 9-u Azərbaycandadır, buna da səbəb elə dağlarımızdır. Həm təbiətdə, həm
də insan həyatında çox ciddi rol oynayan bu dağlar həyatımızdır desək, yanılmarıq.
Böyük Qafqaz sıra dağları, eləcə də Kiçik Qafqaz sıra dağları meşələri, təmiz və
quru havası, bənzərsiz bulaqları ilə məşhurdur.
Bu dağlarda adı və dadı dillər əzbəri olan bulaqlar insan sağlamlığı üçün müalicə
baxımından çox əhəmiyyətlidir. Dağların özünəməxsus
təbiəti, mülayim iqlimi və mineral bulaqları ona xüsusi yaşam tərzi bəxş edir. Azərbaycanın
11 faiz ərazisini meşə təşkil edir ki, onun da 90 faizi dağlardır. 264 min hektar
meşə sahəmiz isə düşmən tapdağı altındadır.
Dağların Azərbaycan
təbiətinin formalaşmasında, flora və faunasının, habelə heyvanat aləmi ilə zənginləşməsində
rolu əvəzsizdir. Əgər Böyük Qafqaz sıra dağları olmasaydı, Azərbaycanda təbiət bu
qədər zəngin olmazdı. Dünyada baş verən qlobal istiləşmənin və digər amillərin yaratdığı
problemlərin həlli bilavasitə həm də dağların
varlığı ilə tənzimlənir. Əgər düzənlikdə
yaşayırıqsa, bu o demək deyil ki, dağların bizə aidiyyəti yoxdur. Diqqət etdikdə,
görürük ki, Kür-Araz ovalığının indiki təbiəti onu əhatə edən Böyük Qafqaz, Kiçik
Qafqaz, habelə Talış dağları ilə sıx bağlıdır. Bu ovalığa
gələn çayların çoxu öz mənbəyini dağlardan götürür.
Dağlar yağmurlu havalarda, ilin soyuq aylarında
suları yığır, sanki süzgəcindən keçirib ilin isti dövründə çaylar şəklində bizə
verir və bunun nəticəsində düzənliklərdə, ovalıqlarda həyat yaranır. Qanıx-Əyriçaydan
yeraltı sular Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəməri ilə Bakıya gətirilir. Əslində, bu yeraltı
suyu formalaşdıran da Böyük Qafqazın buzlaqlarıdır. Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacından
Bakıya çəkilən bu kəmər Samur-Dəvəçi ovalığında olan yeraltı su ehtiyatı ilə bağlıdır.
Həmin su ehtiyatı Baş Qafqaz silsiləsində illərlə konservasiya olunmuş buzlaqlardan,
yeraltı sular kimi su ehtiyatlarından qaynaqlanır.
Rəhman SALMANLI,
"Azərbaycan”
