Bu yerin çayı da təmizliyinə və tamına görə seçilir
- Zaqatala çayını həmişə ya fabrikin özündən, ya da dükanlarından alıram. Ona elə öyrəşmişik ki, başqa çaylardan həmin dadı, ləzzəti ala bilmirik. Amma gərək dəmləmə müddətini uzadasan, rəng deyil axı, əsl çaydır.
- Hə, mən də evə 2 kilo almışdım, bacım zəng elədi ki, onunçün də götürüm. Çətinliklə tapdım.
Zaqatalanın şəhərdaxili avtobusunda iki nəfərin bu söhbətinə təsadüfən qulaq yoldaşı oldum. Xəyal məni 35 il öncəyə - rayon qəzetində çalışdığım vaxtlara apardı. O zaman Zaqatalada ucsuz-bucaqsız çay plantasiyaları vardı. Çay Emalı Fabrikinə də Abdulməcid Şabanov adlı zəhmətkeş, işgüzar şəxs rəhbərlik edirdi. Ötən əsrin 70-80-ci illərində respublikamızda 38 min hektarda çay yetişdirilirdi. 35 min tona yaxın quru çay istehsal olunurdu. Keçmiş SSRİ-nin çaya ehtiyacının 12-15 faizini Azərbaycan ödəyirdi. Çayçılığın vətəni Lənkəran, Astara, Masallı, Zaqatala, Balakən sayılırdı. Sonralar kollektiv təsərrüfatların ləğvi və digər səbəblərdən bu sahə baxımsız qaldı, çay plantasiyaları otlaqlara çevrildi, pay torpaqları kimi əhali arasında bölüşdürüldü. Nəzərə alsaq ki, çay bitkisi əkiləndən 13-15 il sonra məhsul verir, barlı-bəhərli plantasiyaların məhv edilməsinin nə demək olduğu daha aydın təsəvvür edilər.
Nə yaxşı ki Ümummilli Lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə aqrar sektorda da geriləməyə son qoyulmuşdur. Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə qəbul olunan regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair dövlət proqramları, eləcə də "Azərbaycan Respublikasında 2018-2027-ci illərdə çayçılığın inkişafına dair Dövlət Proqramı" isə çayçılığın inkişafına təkan vermiş, Azərbaycan çayının şöhrətini qaytarmaq üçün subtropik zonada və şimal-qərb bölgəsində müəyyən tədbirlər həyata keçirilməyə başlamışdır.
Zaqatalada da sözügedən yöndə müəyyən işlər həyata keçirilib. Amma daha miqyaslı kompleks tədbirlərə ehtiyac hələ də qalır. İndi təqaüddə olan Abdulməcid müəllim deyir ki, vaxtilə Zaqatala ərazisində 90 hektar məhsuldar çay plantasiyaları mövcud olub və həmin plantasiyalardan hər il orta hesabla 250 tona yaxın yaşıl çay yarpağı yığılıb: "Zaqatala Çay Emalı Fabrikində istehsal olunan quru çayın həcmi ümumilikdə 65-70 tona çatırdı. Ancaq zaman keçdikcə plantasiyaların həcmi azalaraq 30 hektara düşdü. İndi rayonun yalnız "Qazangül" adlanan ərazisində 13 hektarlıq sahə qalıb. Çay plantasiyalarının bərpası və genişləndirilməsi üçün irihəcmli investisiyaların qoyulmasına ehtiyac var".
Bu gün A.Şabanovun işini oğlu Pərviz davam etdirir. Ata təcrübəsindən bəhrələnən övladın təşəbbüskarlığı sayəsində Zaqatalada çay yarpağı tədarükü və istehsalı ilbəil artır. Bu yerdə qeyd edək ki, Zaqatalada ilk çay bitkisi 1946-cı ildə əkilib. 11 il sonra, yəni 1957-ci ildə rayonda çay fabriki tikilib. Pərviz Şabanovun rəhbərlik etdiyi "Zaqatala Çay" MMC rayonda çayın becərilməsi və emalı ilə məşğul olan yeganə müəssisədir. MMC-nin 13 hektarlıq çay plantasiyası var. Müəssisədə cari il 4,5 ton çay yarpağı emal olunub ki, bu da ötən ildəkindən yarım ton çoxdur. Hər hektarın məhsuldarlığı 2 tondan artıqdır.
67 yaşlı müəssisənin sexlərini gəzdik. Hər yandan ətirli çay qoxusu gəlirdi. Yaş çay kütləsinin qəbulu məntəqəsindəki əşyalardan tutmuş, soluxdurma kameraları, qurutma sobaları, çeşidləmə lenti və toruna qədər nə vardısa hamısı son məhsuldan - keyfiyyətli Zaqatala çayından xəbər verirdi. P.Şabanov söyləyir ki, fabrikin avadanlıqlarının yenilənməsinə ehtiyac olsa da, çalışırlar ki, hələlik bu, istehsal prosesinə və keyfiyyətə təsirsiz ötüşsün: "Müəssisəmizdə 5 növ - ""Buket", "Ekstra", "Əla növ", "Yarpaq əla" və "Yarpaq" çayları istehsal edilir. Məhsulumuzun 90 faizi istehsaldan əvvəl satılır. Çünki tələbat çoxdur. Odur ki, çay plantasiyalarını genişləndirmək və müasir texnologiyaların tətbiqi ilə istehsalı artırmaq istəyirik".
Onu da qeyd edək ki, müəssisədə Ziyafət Nağdəliyeva, Tünzalə Əhmədova, Akif Mirzəliyev, Gültəkin Fətəliyeva, Nəzakət Məmmədova, Kamran Şabanov, Mətanət Hüseynova kimi təcrübəli çayçılar çalışırlar. Söz ki çaylardan düşdü, Zaqatalada yaşayan ağsaqqal, təcrübəli çayçıların sözlərinə istinad etmək istərdik. Ağsaqqallar deyirlər ki, rayonda çayçılığın bu vəziyyətə düşməsinin bir səbəbi də plantasiyaların "qocalması" ilə əlaqədardır. Onların sözüdür: "75-78 il əvvəl əkilmiş çay kollarından yüksək məhsuldarlıq gözləməyin mənası yoxdur. Əvvəlki vaxtların anomal istiləri bu bitkiyə də təsirsiz ötüşməyib. Çay kollarının xeyli hissəsi quruyub sıradan çıxıb. Qonşu Balakən və Qax rayonları ərazisində də çay plantasiyaları salınmışdı. Qaxda sahələr məhsuldar olmasa da, Balakəndə hər il 40 ton çay toplanırdı. 4 kq yaşıl kütlədən 1 kq quru çay alınmasını nəzərə alsaq, bu, təxminən 10 ton çay demək idi. Son illər yağıntıların miqdarının normal olması məhsuldarlığa ümidləri artırır. Amma maliyyəyə ehtiyac var, uzunmüddətli güzəştli kredit ayrılarsa, yenidən Zaqatala çayının şöhrətini qaytarmaq mümkündür. Bir hektar çay plantasiyasının salınması və becərilməsinə 30 min manat tələb olunur. Çayçılığın inkişafı eyni zamanda iş yeri deməkdir. Ailə üzvləri ilə birlikdə dərim dövrü bir günə 80-100 kq çay təhvil verənlər var. Bu, bir ailənin gündə 100-150 manat, hətta daha çox qazanması deməkdir".
Qurban MƏMMƏDOV,
"Azərbaycan"
