2024-cü il Yerin iqlimi üçün dönüş nöqtəsi olub: ötən il orta qlobal temperatur ilk dəfə Paris İqlim Sazişində planetin sabitliyi üçün kritik olaraq müəyyən edilmiş simvolik həddi 1,5°C-ni keçib.
Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatı (WMO) və Avropa İttifaqının Kopernik iqlim xidmətinin məlumatına görə, bu il temperatur sənayeləşmədən əvvəlki səviyyədən 1,6°C yuxarı qalxaraq 2023-cü il rekordunu 0,12°C üstələyib.
2024-cü il ekstremal hava şəraiti ilə yadda qalıb: meqameşə yanğınları Cənubi Amerika, Kanada və Avropanı bürüyüb. Güclü daşqınlar hətta Saxara səhrasını da vurub. Quraqlıq Amazoniya və Pantanalı iflic edib, dağıdıcı qasırğalar ABŞ sahillərinə zərbələr endirib.
Dünya okeanı da əhəmiyyətli dərəcədə təsirlərə məruz qalıb. Dəniz səthinin temperaturu ilin çox hissəsində rekord həddə qalıb və dəniz ekosistemlərinə zərər verib.
Məlumata görə, qütb buzlaqları sürətlə əriyib və karbon qazı və metan konsentrasiyaları müvafiq olaraq 422 ppm və 1897 ppm təşkil edərək tarixi maksimuma çatıb.
2024-cü ildə karbon qazının konsentrasiyası 2023-cü ilə nisbətən 2,9 ppm, metan konsentrasiyaları isə 3 ppm yüksək olub.
Bəs temperaturun yüksəlməsinə nə səbəb olub? Alimlər bununla bağlı iki əsas amili qeyd edirlər: birincisi, antropogen iqlim dəyişikliyi, xüsusilə istixana qazları emissiyalarının artması; ikincisi isə El Ninyo - qlobal temperaturu müvəqqəti artıran hava hadisəsi.
Bununla belə, El Ninyo may ayında sona çatdıqdan sonra belə, temperaturlar ilin qalan hissəsində rekord səviyyədə qalıb və öz miqyası ilə mütəxəssisləri şoka salıb.
Böyük Britaniya hökumətinin keçmiş baş elmi məsləhətçisi və İqlim Böhranı üzrə Məsləhət Qrupunun təsisçisi Devid Kinq deyir: "2024-cü il iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin bütün planetdə hiss olunduğu bir il olub".
İqlim dəyişikliyinin ən pis təsirlərinin qarşısını almaq və planeti yaşayış üçün əlverişli saxlamaq üçün insanlar qlobal istiləşməni məhdudlaşdırmalıdırlar.
Buna görə də, 2015-ci il Paris Sazişinə əsasən, hökumətlər orta illik temperaturun Selsi üzrə 1,5 dərəcədən çox artmasının qarşısını almağa çalışmağı öhdələrinə götürüblər. Bu, dünyaya daha ciddi və bahalı iqlim fəlakətlərindən qaçmağa kömək edəcək.
BMT bildirir ki, bir ay və ya bir il ərzində 1,5°C həddini aşmaq uzunmüddətli həddi keçməyə təhlükəli şəkildə yaxınlaşdığımızın ilkin əlamətidir və bu, kritik onillikdə daha çox motivasiya və sürətləndirilmiş fəaliyyətə çağırış kimi xidmət etməlidir.
Düzdür, aylıq və illik hədəfləri 1,5°C üstələmək hələ dünyanın Paris Sazişinin temperatur hədəfinə çata bilməməsi demək deyil. Lakin qlobal istiləşmə zamanı, temperaturun cüzi artımının da əhəmiyyəti var.
BMT-nin hesabatında deyilir: "İsti dalğalar, quraqlıq, meşə yanğınları, güclü yağışlar və daşqınlar kimi ekstremal hava hadisələri daha tez-tez baş verəcək və daha təhlükəli olacaq. İstilik dalğaları bütün ekstremal hava hadisələri arasında ən yüksək ölüm nisbətinə səbəb olur. 2000-2019-cu illər arasında hər il təxminən 489000 insan istiliklə bağlı səbəblərdən ölüb".
Rizvan CƏFƏROV,
"Azərbaycan"
