Amerikalı və ingilis tədqiqatçılar nüvə reaktorlardan yayılan antineytrinoları ölçən detektor hazırlayıblar. Bu detektorla yüzlərlə kilometr məsafədən reaktorun enerji, yoxsa silah istehsalı üçün istifadə olunduğu müəyyən ediləcək.

Həm nüvə silahı, həm də nüvə yanacağı urandan istifadə edir, lakin onların arasındakı fərq yanacağın tərkibindəki parçalanmış materialın zənginləşmə sürətidir. Nüvə yanacağı 5 faizdən az zənginləşdiyi halda, nüvə bombasındakı zənginləşdirmə nisbəti 90 faizi keçir. Tədqiqatçılar, antineytrinoların sayını ölçməklə nüvə reaktorunun mövcudluğunu, onun detektordan uzaqlığını və işləmə dövrünü müəyyən edə bilərlər. Maddədəki neytrinolar kimi, antineytrinolar da atomdakı yüklü olmayan hissəciklərdir və demək olar ki, sıfır kütləyə malikdirlər, lakin antimaddədə mövcuddurlar.

Antineytrinolar, əsasən, nüvə reaksiyaları zamanı yaranırlar. Tədqiqatçılar antineytrinoları izləyərək yanacağın dəqiq izotopunu və reaktorun əməliyyat dövrünü təyin edə bilərlər. Onlar antineytrinoları tutmaq üçün Chernekov radiasiyası adlanan fenomeni istifadə ediblər. İzah edilib ki, elektron kimi yüklü bir hissəcik su kimi bir mühitdə işıq sürətindən daha sürətli hərəkət edəndə, işıq yavaşlayır, lakin antineytrino yavaşlamır. Antineytrino elektronun antihissəciyi olan pozitronun işıq sürətindən qısa müddət daha sürətli hərəkət etməsinə səbəb olur. Bu, səs partlamasına bənzər, müşahidə edilə bilən mavi işıq konusu yaradır. Tədqiqatçılar bu məqsədlə diametri və hündürlüyü 22 metr olan, içində bir neçə min ton su və üzvi maye sintilatoru olan antineytrino detektoru dizaynı hazırlayıblar.

Ülkər XASPOLADOVA,

“Azərbaycan”