Bu vitaminlərin normadan artıq qəbulu nələrə səbəb olur?

Orqanizmin bərpası və inkişafında mühüm rol oynayan vitamin çatışmayanda immunitet zəifləyir, sümük və əzələlərdə ciddi fəsadlar yaranır, orqanizmin müxtəlif xəstəliklərə qarşı davamlılığı azalır.

Vitaminə olan tələbat təbii qidalarla ödənilmədikdə, bu boşluq qida əlavələri ilə tamamlanır. Bioloji fəallığa malik qida əlavələrini qəbul edərkən ilk növbədə orqanizmin əskikləri aşkarlanmalıdır. Onlar mütəxəssis nəzarəti altında və ya tövsiyə olunan miqdarda istifadə edildikdə faydalıdır. Bununla bağlı ingilis alimlərinin apardığı araşdırma nəticəsində məlum olub ki, D və B12 vitaminlərinin normadan artıq qəbulu bir sıra xroniki xəstəliklərin riskini artırır.

Araşdırmada Böyük Britaniyadan olan 35-69 yaş arası 25 min insan iştirak edib. Nəticələr göstərib ki, B12 və D vitaminlərinin ehtiyacdan çox qəbulu multimorbidlik (bir xəstədə müxtəlif mənşəli bir neçə xroniki xəstəliklərin birləşməsi) riskini artırır.

"Günəş vitamini" əskikliyi

Dünyada təxminən 1 milyard insan D vitamini çatışmazlığından əziyyət çəkir. Onun əskikliyi həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə ciddi xəstəliklərə səbəb olur. Əzələ və sümük sağlamlığının qorunmasında mühüm rol oynayan bu vitamin immunitet sisteminə də təsir edərək dağınıq sklerozdan ürək-damar xəstəliklərinə qədər müxtəlif xəstəliklərə yol açır. 

Amerikalı mütəxəssislərin tədqiqatına əsasən, insan orqanizmində D vitamini səviyyəsinin ölüm riskinə təsir etdiyi məlum olub. Belə ki, orqanizmdə D vitamini normal səviyyədə olan insanların ölüm riski bu vitamin çatışmazlığı olanlara nisbətən 57 faiz aşağı olduğu sübut edilib.

D vitamini bədəndə kalsium və fosforun mənimsənilməsində əsas rol oynayır,  sümüklərin və dişlərin möhkəmlənməsinə kömək edir. Bu vitamini Günəş işığı, qida və dərmanlar vasitəsilə əldə etmək mümkündür. Dərinin Günəş şüalarına məruz qalması nəticəsində orqanizm özü D vitamini sintez edir. Buna görə də vitaminin digər adı "Günəş vitamini"dir. Həftədə bir neçə dəfə 15-30 dəqiqə günəşdə qalmaq D vitamini qəbulu üçün kifayət edir. Qidalar isə gündəlik onun ən çox 2-3 faizini ödəyə bilər.

Günəşin köməyi ilə orqanizmimizdə istehsal edilən təbii D vitamini sulfatlıdır. Ona görə də o həm suda, həm də yağda həll olunmaq qabiliyyətinə malikdir. Nəticədə bədənin hər hüceyrəsinə, hər toxumasına və orqanına asanlıqla daxil ola bilir. Süni D vitamini isə sulfatsızdır. Buna görə də ilk seçim Günəşdən alınan təbii D vitamini olmalıdır.

Qida rasionuna D vitamini ilə zəngin qidalar əlavə etmək olduqca vacibdir. Somon, tuna və sardina balıqları, yumurta sarısı, mal qaraciyəri və südlü məhsullar kimi qidalar da bu vitaminlə zəngindir. D vitamini əskikliyi sümük, əzələ ağrısı, yorğunluq, sümüklərin kövrək olması və depressiya şəklində büruzə verir.

Yaş, cins, coğrafiya, müşayiət olunan xəstəliklər, hamiləlik vəziyyəti və hətta dəri rəngi gündəlik "Günəş vitamini" ehtiyacını təyin edən amillərdir. Məsələn, bu vitamin çatışmazlığı tünd dəri tonuna malik insanlar üçün daha təhlükəlidir. Çünki tünd dəridə melanin daha çox olduğu üçün Günəşdən D vitamini sintezi azalır. Ona görə də vitamin ehtiyacı insandan-insana dəyişir. D vitamininin yüksək dozada qəbulu isə toksik təsir göstərə bilər. Bu zaman qanda kalsium səviyyəsi yüksəlir, kilo itkisi, nizamsız ürək döyüntüsü, sümük sınıqları riskinin artması, damarlarda və toxumalarda kalsiumlaşma, ürək və böyrəklərin zədələnməsi kimi hallar müşahidə edilir.

Sintez olunmayan vitamin

Sağlamlıq cəhətdən olduqca vacib olan B12 vitamini orqanizm tərəfindən sintez olunmayan, ancaq qida vasitəsilə orqanizmə daxil olan vitamindir. O, bədənin qırmızı qan hüceyrələrinin meydana gəlməsində, sinir hüceyrələrinin qorunmasında və DNT molekullarının istehsalında mühüm rol oynayır.

B12 vitamininin bir hissəsi əzələ, qaraciyər və müxtəlif toxumalarda toplandığı halda, bir hissəsi sidiklə bədəndən xaric olur. Ancaq gündəlik vitamin qəbulu həddindən artıq olarsa, dəridə səpgilər, qızartı, qaşınma, dəri qabarcıqları, qarın ağrısı, ürəkbulanma, qusma, həzmsizlik, şişkinlik və ishal kimi əlamətlər meydana gələ bilər.

İnsan bədəni demək olar ki, hər dəqiqə milyonlarla qırmızı qan hüceyrəsi istehsal edir. Bu hüceyrələrin çoxalması üçün B12 vitamini lazımdır. Onun səviyyəsi çox aşağı olduqda isə qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalı azalır və anemiyaya səbəb olur. B12 çatışmazlığı yorğunluq, əzələ zəifliyi, yaddaş problemləri, çəki itkisi, ağız yaraları, görmə problemləri, nəfəs darlığı, anlama və mühakimə qabiliyyətinin dəyişməsi, tarazlıq və koordinasiya problemləri, əsəbilik şəklində də özünü büruzə verir.

Mütəxəssislər 14 yaşdan yuxarı şəxslərin gündə 2,4 mikroqram (mkq) B12 vitamini istehlak etməsini tövsiyə edirlər. Hamilə qadınlarda bu miqdar 2,6 mikroqram olduğu halda, süd verən qadınlarda 2,8 mikroqrama qədər yüksəlir.

B12 vitamini heyvan mənşəli qidalarda, süd və süd məhsullarında, alma, banan, avokado, qaragilə və manqo kimi meyvələrdə olur. Vegetarianlar (heyvan ətini istehlak etməyən) və veganlar (heyvan əti və heyvanlardan alınan hər hansı qida məhsulu istehlak etməyən), mədə və bağırsaq xəstəlikləri olanlar B12 çatışmazlığından əziyyət çəkirlər. Sözügedən vitaminin əskikliyi 65 yaş və yuxarı yaşlı insanlarda tez-tez müşahidə olunur. Çünki 50 yaşdan sonra B12 vitamininin orqanizm tərəfindən mənimsənilməsi çətinləşir.

Ülkər XASPOLADOVA,

"Azərbaycan"