Azərbaycan ilə Özbəkistanın bugünkü qarşılıqlı əməkdaşlıq əlaqələrinin inkişafı təsadüfi xarakter daşımır. Tarixinə nəzər yetirsək, xalqlarımız arasındakı münasibətlərin dərin kökə malik olduğunu görərik. Səlcuqların, Xarəzmşahın, Əmir Teymurun, bütövlükdə Türküstan adlanan dövrdən formalaşan bu əlaqələr əsrdən-əsrə keçdikcə yeni mahiyyət və məzmun alıb, Azərbaycanla Özbəkistan arasında ikitərəfli əməkdaşlıq keyfiyyətcə yeni bir mərhələyə qədəm qoyub. Qeyd etmək lazımdır ki, Bakı ilə Daşkənd arasında əlaqələrin inkişaf etdirilməsində keçmiş SSRİ-nin də "payı" az olmayıb. Hər iki ölkənin müttəfiq respublikalar tərkibində olması bu əlaqələri təkcə ittifaqdaxili deyil, eyni zamanda, ikitərəfli formatda da inkişaf etdirirdi. 1930-cu illərdə sovet imperiyasının cəza maşınının həyata keçirdiyi kütləvi repressiyalar zamanı on minlərlə azərbaycanlının sürgün edildiyi Mərkəzi Asiya regionunda soydaşlarımızın özünə sığınacaq tapdığı ölkələrdən biri də məhz Özbəkistan idi.
Müstəqillik əldə etdikdən sonra əsası Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfində qoyulan Azərbaycan-Özbəkistan münasibətləri bu gün yüksələn xətlə inkişaf edir. Hər iki dövlət Orta Dəhliz, Xəzər və Qara dənizləri birləşdirən yaşıl enerji dəhlizi kimi qlobal xarakter daşıyan layihələrin reallaşmasında iştirak edir. Müasir dünyanın çağırışlarına cavab verməyə çalışan bu dost və qardaş dövlətlər enerji transformasiyasını həyata keçirmək üçün uğurlu layihələrin müəllifi kimi çıxış edir. Azərbaycan Özbəkistan üçün Avropa ilə ticarət və enerji əməkdaşlığını genişləndirmək üçün bir “qapıdır” və rəsmi Bakı strateji tərəfdaşına geniş dəhlizlər təqdim edir.
Özbəkistanın enerji potensialına baxsaq, “Xəzər-Qara dəniz-Avropa” Yaşıl Enerji Dəhlizinin real və strateji tərəfdaşlar üçün nə qədər səmərəli olduğunu görərik.
Beynəlxalq Enerji Agentliyinin hesabatına görə, Özbəkistanın illik tələbatdan 30 dəfə çox – 2 min 91 milyard kilovat-saat elektrik enerjisi istehsal etmək imkanı var. Özbəkistan iqlimi ildə 320 günəşli gündən ibarətdir ki, bu da böyük həcmdə alternativ enerji istehsalına imkan yaradır. Ölkənin Surxandərya, Buxara, Kaşkadərya vilayətləri coğrafi baxımdan elə iqlim qurşağında yerləşir ki, bu regionlarda ümumilikdə 2 min 58 milyard kilovat-saat Günəş enerjisi hasil etmək olar. BMT-nin yaşıl enerjinin inkişafına dair hazırladığı hesabatda vurğulanır ki, Özbəkistanın şimal-qərb və cənub-qərb əraziləri 9,9 milyard kilovat-saat külək enerjisi istehsal etmək iqtidarındadır.
Son 5 il ərzində Özbəkistan Prezidenti yaşıl enerjinin inkişaf etdirilməsi üçün 15 Sərəncam imzalayıb. Hökumət yaşıl enerji potensialını düzgün qiymətləndirərək müxtəlif xarici şirkətlərlə 21 müqavilə bağlayıb.
Bu gün Özbəkistanda yaşıl enerji istehsalı ilə əlaqədar 19 layihə icra olunur. Bunlar istehsal gücü 3 min 977 meqavat Günəş və 3 min 100 meqavat külək elektrik stansiyalarıdır (7 stansiya). Bu layihələrin həyata keçirilməsi üçün xarici şirkətlər tərəfindən 9 milyard dollar həcmində sərmayə yatırılıb. Cari ilin ikinci yarısında Səmərqənd, Katakurqan, Buxara, Namanqan, Tomdin, Buxara və Daşkənd rayonlarında 3 külək və 4 Günəş enerjisi stansiyaları istismara veriləcək. 2025-ci ildə isə Buxara vilayətinin Peşkin və Qijguvan rayonlarında hər biri 500 meqavat istehsal gücü olan 2 külək elektrik stansiyasının istismara verilməsi nəzərdə tutulub. Hökumətin yaşıl enerjinin inkişafı proqramına əsasən, 2026-cı ildə Özbəkistanda ümumi gücü 1600 meqavat olan 4 külək, 8 min meqavat gücündə Günəş və 868 meqavat gücü olan su elektrik stansiyası istifadəyə veriləcək.
Ötən ilin noyabrında Bakıda keçirilən COP29 çərçivəsində Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan hökumətləri arasında yaşıl enerjinin inkişafı və ötürülməsi sahəsində strateji tərəfdaşlıq haqqında Saziş imzalanıb. Cari ilin aprelində isə Bakıda Cənub Qaz Dəhlizi və Yaşıl Enerji Məşvərət şuralarının iclasları çərçivəsində hər 3 respublika ilə Asiya İnkişaf Bankı və Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankı arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb. Bu memorandum Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistan arasında “Xəzər Yaşıl Enerji Dəhlizi” layihəsinin texniki-iqtisadi əsaslandırmasının birinci mərhələsini dəstəkləmək məqsədilə əməkdaşlığı nəzərdə tutur. Bu günə kimi layihəyə Gürcüstan, Bolqarıstan, Rumıniya və Macarısan da qoşulub. Təsadüfi deyil ki, Dünya Bankı layihənin həyata keçirilməsi üçün ilkin olaraq 34 milyon dollar ayırıb.
Azərbaycana gəlincə isə qeyd etmək lazımdır ki, ölkəmizin 2027-ci ilə qədər 3 giqavat külək və 1 giqavat Günəş enerjisi istehsal etməsi gözlənilir. Bunun da 80 faizi ixrac olunacaq.
Bütün bunlar onu göstərir ki, Azərbaycan ilə Özbəkistan qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıqla Avropanın enerji təhlükəsizliyində əhəmiyyətli rol oynayacaq. Bu layihə hər iki ölkənin iqtisadi inkişafına təkan verməklə yanaşı, minlərlə iş yerinin açılmasına, büdcənin neft gəlirlərindən xilas olmasına, insanların sosial vəziyyətinin daha da yaxşılaşmasına xidmət etməklə yanaşı, onların Avrasiya regionunda aparıcı aktor olmasına və siyasi zəmanət əldə etmələrinə də səbəb olacaq.
Azərbaycan Prezidentinin Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının 7-ci Məşvərət Görüşünə dəvət edilməsi və Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin Azərbaycanı bu formata tamhüquqlu iştirakçı kimi qəbul edildiyini bəyan etməsi də təsadüfi xarakter daşımır. Azərbaycanda həyata keçirilən islahatlar, yaradılan infrastruktur, nəqliyyat və tranzit üçün inşa edilən avtomobil və dəmir yolları, enerji sahəsinə ayrılan diqqət, cəlb edilən xarici sərmayələr rəsmi Bakını Mərkəzi Asiya dövlətləri üçün əvəzolunmaz tərəfdaşa çevirib.
Qarşılıqlı əlaqələrin yeni mərhələsinə keçidin əsasını isə Zəngəzur Dəhlizi yaradıb. Bu dəhliz türk dövlətlərini birləşdirməklə yanaşı, Avropaya yeni çıxışın təmin olunmasıdır. Prezident İlham Əliyevin Mərkəzi Asiya Dövlət Başçılarının 7-ci Məşvərət Görüşündə çıxış edərək - “Əminəm ki, Azərbaycanın əsas hissəsini onun Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirmək üçün bu ilin avqustunda Vaşinqtonda əldə edilmiş razılaşmalar beynəlxalq daşımalar üçün tranzit imkanlarının genişləndirilməsinə töhfə verəcək. Azərbaycanda Zəngəzur dəhlizinin tikintisi başa çatmaq üzrədir. İlkin mərhələdə 15 milyon ton yükdaşıma qabiliyyətinə malik bu dəmir yolu Orta Dəhlizin əsas arteriyasına çevriləcək”, - deməsini yeni mərhələnin başlanğıcının olması kimi də qiymətləndirmək olar.
AZƏRTAC
jpg_1765800994.jpg)
jpg_1765800788.jpg)
