Azərbaycan Çin üçün, Çin də Azərbaycan üçün çox önəmli tərəfdaşlardır və ölkələrimiz arasında diplomatik əlaqələrin qurulmasından 32 il keçir. Bu illər ərzində əlaqələrimiz qarşılıqlı etimad əsasında inkişaf edib, sağlam və sabit inkişaf dinamikasını qoruyub saxlamaqla, son illər həm də geniş vüsət almağa başlayıb. Bu gün Azərbaycan Çinlə demək olar ki, bütün istiqamətlərdə sıx əlaqələrə malikdir. Azərbaycan tərəfi "Bir kəmər, bir yol"un birgə tikintisində fəal iştirak edir və Çinin qlobal təhlükəsizlik, qlobal inkişaf və qlobal sivilizasiya üçün təşəbbüslərini dəstəkləyir. Azərbaycan və Çin dövlət başçılarının arasında olan qarşılıqlı etimad və dostluq münasibətləri iki ölkə arasındakı münasibətlərin dinamikasına xüsusi təkan verir və ölkələrimiz arasında müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığın genişlənməsində xüsusi rol oynayır.

Jurnalist T.Məmmədova AZƏRTAC üçün Çin üzrə ekspert, "The Europe Today" jurnalının redaktoru Malik Şafiklə mövzu ilə bağlı müsahibə hazırlayıb.

- Azərbaycan və Çin arasında iqtisadi əməkdaşlıq potensialını necə qiymətləndirirsiniz? Ölkələrimiz arasında investisiya mühiti hansı səviyyədədir?

- Çin və Azərbaycan arasında ikitərəfli münasibətlərin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəldilməsi hər iki ölkə üçün mühüm mərhələ və yeni başlanğıcdır. Bu yeni status onların səmimiyyət, qarşılıqlı etimad, bərabərlik və qarşılıqlı fayda ilə səciyyələnən dostluğunun dərinliyini əks etdirir. İkitərəfli əlaqələr daha da məhsuldar olub, onların birgə səyləri gücləndirilmiş strateji xarakter alıb. Bu təşviq öz xalqlarına daha çox fayda gətirmək və həm iqtisadi, həm də siyasi cəbhələrdə tərəfdaşlığı gücləndirmək üçün bir-birini dəstəkləməyə davam etmək öhdəliyini ifadə edir. Prezident İlham Əliyevin çıxışında bu strateji tərəfdaşlığın əhəmiyyəti vurğulanır, onun ikitərəfli münasibətlərin inkişafında həlledici rolu qeyd olunur. Azərbaycanın bu mövqeyi iki ölkə arasında siyasi həmrəyliyi və ümumi strateji maraqları vurğulayır. Hər iki ölkə tərəfdaşlıqlarının yeni mərhələyə keçdikcə, onların əməkdaşlığının müxtəlif sektorlarda əhəmiyyətli irəliləyişlərə səbəb olacağı gözlənilir. Bu, onların regional və beynəlxalq səviyyədə mühüm oyunçular kimi rolunu daha da gücləndirəcək.

Azərbaycanın COP29-da iştirakı iqlim dəyişikliyinin azaldılması üzrə qlobal həmrəyliyin və konsensusun gücləndirilməsinə sadiqliyini əks etdirir. İqlim böhranının aktuallığını dərk edən Azərbaycan effektiv və hərtərəfli həll yollarının hazırlanması üçün qlobal səylərə qoşulmağın tərəfdarıdır. Bu kontekstdə dayanıqlı inkişaf və ətraf mühitin mühafizəsi baxışını bölüşən Azərbaycanın Çin ilə tərəfdaşlığının mühüm perspektivləri var. İki ölkə arasında, xüsusilə "yaşıl texnologiya"lar və davamlı enerji sahələrində əməkdaşlıq qlobal ekoloji məqsədlərə nail olmaq üçün güclü katalizator rolunu oynaya bilər. Çinin təcrübəsi, bərpaolunan enerji mənbələrinə əhəmiyyətli investisiyalar və ətraf mühitin bərpası sayəsində Azərbaycan davamlı enerji mənbələrinə keçidi sürətləndirmək və ətraf mühitin mühafizəsi təşəbbüslərini genişləndirmək niyyətindədir. Bununla da Bakı iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin azaldılması üzrə qlobal səylərə daha fəal töhfə verəcək.

Çin və Azərbaycan arasında ikitərəfli ticarətin əhəmiyyətli artımı və 2023-cü ildə 3,1 milyard dollara çatması iki ölkə arasında möhkəmlənən iqtisadi əlaqələrin göstəricisidir. Həm idxalın, həm də ixracın ikirəqəmli artan bu təsirli artımı onların ticarət əlaqələrinin dinamik xarakterini vurğulayır. Çin Türkiyəni keçərək Azərbaycanın ikinci ən böyük idxal mənbəyinə çevrilib və Azərbaycanın ümumi idxalının 17,5 faizini təşkil edib. Bu dəyişiklik Çinin Azərbaycan bazarında artan təsirindən xəbər verir və iki ölkə arasında güclü ticarət əlaqələri, qarşılıqlı iqtisadi səmərə ilə xarakterizə olunan daha geniş strateji tərəfdaşlığı əks etdirir.

- Üçüncü ölkələrdə Azərbaycan-Çin birgə layihələrinin həyata keçirilməsi üçün hansı imkanlar mövcuddur?

- Pekinin Orta dəhliz kimi tanınan Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin tikintisi və istismarında iştiraka həvəs göstərməsi onun Çin və Avropa arasında əlaqələrin genişləndirilməsində strateji marağını əks etdirir. Bu marşrut üzrə Azərbaycan və digər ölkələrlə daha sıx əməkdaşlığa can atan Çin bu mühüm yük qatarı dəhlizinin rahat işləməsini və genişlənməsini təşviq etməyə, bununla da regional inteqrasiyanı gücləndirməyə, istehsal və təchizat zəncirlərini sabitləşdirməyə çalışır.

Bundan başqa, Çinin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına (COP29) evsahibliyi etməkdə Azərbaycana dəstəyi onun iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üzrə qlobal səylərə sadiqliyini vurğulayır. Tərəfdaşlıq təmiz enerji təşəbbüsləri sahəsində əməkdaşlığı, yeni enerji istehsalı və emissiyaların azaldılması kimi "yaşıl texnologiya"larda irəliləyişləri təşviq etmək məqsədi daşıyır.

- İki ölkə "Bir kəmər, bir yol" və Orta dəhliz təşəbbüsləri çərçivəsində bir sıra ikitərəfli və çoxtərəfli layihələr həyata keçirirlər. Çinin bu layihələrdən gözləntiləri və nəticələri nədən ibarətdir? "Bir kəmər, bir yol" təşəbbüsünün həyata keçirilməsində Azərbaycanın rolunu necə qiymətləndirirsiniz?

- Azərbaycanın strateji coğrafi mövqeyi onu Çin-Avropa yük qatarı üçün əsas nəqliyyat qovşağına çevirir ki, bu da onun qlobal logistikadakı rolunu əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Bu yük qatarına artan tələbat onun etibarlı nəqliyyat həlli kimi rəqabət üstünlüyünü vurğulayır, xüsusən də dəniz marşrutlarında nəqliyyat müddətlərinin və xərclərin artmasına səbəb olan Qırmızı dəniz böhranı fonunda. Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin mühüm komponenti kimi Azərbaycan Avropa və Asiyanın kəsişməsində dinamik bazar rolunu oynayır. Bu, onu Qafqaz və Avropa İttifaqı bazarlarına daxil olmaq istəyən Çin biznesləri üçün əsas qapı olan "Bir kəmər, bir yol" Təşəbbüsünün (BRI) mühüm qovşağına çevirir. Bu strateji mövqe Azərbaycanın regional ticarətdəki əhəmiyyətini artırmaqla yanaşı, qlobal ticarətdəki rolunu gücləndirir.

- Bu gün Çin beynəlxalq iqtisadi arenada güclü oyunçuya çevrilib. Bu necə oldu?

- Çin iqtisadiyyatı sürətlə böyüyərək dünyanın ən böyük və ən güclü iqtisadiyyatlarından birinə çevrildi və bu, əsasən də güclü sənaye istehsalı, istehsal ixracına diqqət yetirməsi sayəsində mümkün oldu. Bu artım strategiyası Çinə əla iqtisadi göstəricilər əldə etməyə imkan verdi: onun ÜDM-i hazırda alıcılıq qabiliyyəti paritetinə görə dünyada ən böyükdür. İstehsalın vurğulanması təkcə daxili iqtisadi fəallığı stimullaşdırmaqla kifayətlənmir, həm də Çini qlobal təchizat zəncirlərində kritik oyunçuya çevirir, dünya bazarlarına və iqtisadiyyatlarına təsir göstərir.

Bundan əlavə, Çinin infrastruktura, texnologiyaya və innovasiyaya strateji sərmayələri onun iqtisadi statusunu daha da gücləndirib, davamlı artım və inkişafı təmin edib. Çinin iqtisadi təsiri genişlənməyə davam etdikcə, o, qlobal iqtisadi dinamikada, bütün dünyada ticarət, investisiya və iqtisadi siyasətlərin formalaşmasında getdikcə daha mühüm rol oynayır. Bu görünməmiş artım trayektoriyası Çinin qlobal iqtisadiyyata əhəmiyyətli təsirini, gələcək iqtisadi tendensiyaları və hadisələri formalaşdırmaq potensialını vurğulayır.

- Çin bərpaolunan enerji mənbələri sahəsində dünya liderlərindən biridir. Azərbaycan da öz növbəsində bu istiqamətdə inkişafını hədəfləyib. Bu müzakirə olunan sahədə əməkdaşlıq varmı?

- Cari ilin mayında Azərbaycanın energetika naziri Pərviz Şahbazov "China Energy Engineering Group Co." şirkətinin sədri ilə görüşüb. Tərəflər bərpaolunan enerji və COP29 təşəbbüsləri sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsinə diqqət yetiriblər. Çin nümayəndə heyəti özünün qlobal enerji və infrastruktur layihələrindən danışıb, Azərbaycanın bərpaolunan enerji mənbələrinin potensialından istifadəyə böyük maraq göstərib. Müzakirələr "yaşıl enerji" dəhlizlərinin yaradılması, "yaşıl enerji"nin ixracı, "yaşıl hidrogen və ammonyak" istehsalı və saxlama sistemlərinin inkişafına yönəldilib. Tərəflər "China Gezhouba Group Overseas Investment" ilə anlaşma memorandumuna uyğun olaraq 60 MVt və 100 MVt günəş-elektrik stansiyaları da daxil olmaqla 2 QVt bərpaolunan enerji layihəsinin icrasının gedişatını nəzərdən keçiriblər. Hər iki tərəf potensial əməkdaşlıq sahələrini araşdırmaq və əlaqəli layihələri təşviq etmək üçün işçi qrupunun yaradılması barədə razılığa gəlib.

- Ölkələrimiz arasında turizm mübadiləsi perspektivlərini necə qiymətləndirirsiniz?

- Azərbaycan Dövlət Turizm Agentliyinin turizm siyasəti və strategiyası şöbəsinin müdiri Məhəmməd Muradov logistika və ticarətin təşviqi mövzusunda keçirilən konfransda vurğuladığı kimi, Azərbaycan Çində keçirilən beynəlxalq turizm sərgilərində iştirakını gücləndirmək niyyətindədir. O, cari ilin birinci yarısında Azərbaycana gələn çinli turistlərin 135 faiz artaraq 16 min 609-a çatdığını bildirib. Dayanıqlı inkişafı təmin etmək üçün Azərbaycan ucqar regionlarda turizmin inkişafına, Çinin turizm sərgilərində iştirakının genişləndirilməsinə, reklam kampaniyalarına başlanmasına və sənaye sahəsində bacarıqların artırılmasına xüsusi diqqət yetirir. Bundan əlavə, planlara Azərbaycan və Çin arasında birbaşa hava əlaqəsinin inkişafı və maliyyə xidmətlərinin genişləndirilməsi daxildir. "Azərbaycan Respublikası və Çin Xalq Respublikasının Strateji Tərəfdaşlığın yaradılması haqqında Birgə Bəyannaməsi"nə uyğun olaraq, 20 iyul 2024-cü il tarixdən 20 iyul 2025-ci il tarixədək Çin vətəndaşları Azərbaycana səfər etmək üçün viza tələblərindən azaddırlar. Bu birillik müddət ərzində Çin vətəndaşları Azərbaycana üç dəfəyə qədər vizasız daxil ola bilərlər, hər bir qalma müddəti 30 günə qədərdir. Qərarın iki ölkə arasında turizmi əhəmiyyətli dərəcədə artıracağı, iqtisadi, humanitar və mədəni əlaqələri daha da gücləndirəcəyi gözlənilir.

- Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş rayonlarının bərpasında iştirak baxımından Çin müəssisələrini daha çox hansı sahələr maraqlandırır?

- 2022-ci ildən Çin şirkətləri Azərbaycanın Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının dirçəlişində fəal iştirak etməyə can atırlar. Buna misal olaraq "Huawei" şirkətinin güclü qarşılıqlı etimad və əməkdaşlığı nümayiş etdirən Zəngilan "ağıllı kənd"i layihəsində iştirakını göstərmək olar. Nəzərdə tutulan Zəngəzur dəhlizi Azərbaycanla Naxçıvan arasında birbaşa marşrutu bərpa edəcək, "Şərq-Qərb" və "Şimal-Cənub" nəqliyyat əlaqələrini yaxşılaşdıracaq. Qafqazdan keçən əsas tranzit marşrutu kimi dəhliz Çin və Avropa arasında nəqliyyat müddətlərini qısaldacaq, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunu tamamlayacaq, ticarət və biznesi asanlaşdıracaq. Bu inkişaf Azərbaycan və Çin arasında nəqliyyat və logistika sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.