Bu gün dünyada baş verən qlobal proseslərə sovetlər birliyinin dağılması və Çinin iqtisadi yüksəlişi, həmçinin onun siyasi ambisiyalarının yaranması kontekstindən baxmaq lazımdır. Belə ki, sovetlər birliyinin dağılması və Rusiyanın zəifləməsi Qərbə şəriksiz hökmranlıq etməyə imkan verdi.
Qərb bu tarixi fürsəti düzgün qiymətləndirmədi. Yəni bu imkandan dünyanın ədalətlə idarə olunması üçün istifadə etmədi. Onun haqlı və haqsız tələblərinə hamının boyun əyməsini istədi. Belə hal isə dünyanın əksər ölkələrində haqlı narazılığa səbəb oldu. Biz ölkə olaraq 30 illik işğal dövründə Qərbin işğala məruz qalanla işğalçıya eyni münasibət göstərdiyinin canlı şahidiyik. 44 günlük Vətən müharibəsindəki tarixi Zəfərimizdən sonra biz əvvəlki kimi diplomatik ibarələrlə maskalanan mövqe əvəzinə açıq diplomatiyanın şahidi olduq. Qərbin fikrincə, belə çıxır ki, bizim tarixi torpaqlarımızı işğaldan azad etməyə haqqımız yox imiş və nəyi necə etmək üçün onlardan icazə almalıydıq. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə çıxışlarında Qərbin ikili standartlara söykənən siyasətini və qəbul edilmiş beynəlxalq qanunları heçə saymağını haqlı olaraq tənqid etmişdir.
Artıq dünyada bu peoseslərin nəticəsi olaraq ciddi qütbləşmə prosesi gedir. Bunun üçün də dövlətlər yeni regional təşkilatlar yaradıb birləşməyə üstünlük verirlər. Həmin təşkilatlar Qərb tərəfindən formalaşdırılan təşkilatlardan tamamilə fərqlənir. Məsələn, Avropa İttifaqı bir xristian təşkilatıdırsa, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı barəsində bunu demək olmaz. Bu təşkilatda birləşən ölkələr müxtəlif dini konfessiyalara və etnik köklərə məxsusdur və qeyd edilən əlamətlərə görə, ayrı-seçkilik etmirlər. Məlumdur ki, yarım əsrdən çox bir dövrdə müxtəlif bəhanələrlə Türkiyəni Avropa İttifaqına üzv qəbul etmirlər. Səbəb kimi müxtəlif bəhanələr göstərilsə də, hamıya məlumdur ki, burada əsas məsələ din faktorudur. Bəzi Avropa siyasətçiləri bunu gizlətmirlər və açıq şəkildə məsələnin dinlə bağlı olduğunu söyləyirlər. Qərbin apardığı belə ikili standartlar dünyanın bir çox ölkəsində haqlı narazılıq yaratdığı üçün bərabərhüquqlu əməkdaşlığa üstünlük verən yeni təşkilatlar yaratmağa sövq edir. Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı bu prinsipləri rəhbər tutduğu üçün qısa bir zamanda ona bir çox dövlətin qoşulmasına səbəb oldu.
Azərbaycan son dövrlər bu təşkilatla əməkdaşlığa xüsusi önəm verərək onun fəaliyyətində yaxından iştirak edir. Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev ŞƏT-in hazırkı sədri kimi Prezident İlham Əliyevi Zirvə görüşünə dəvət etmişdir. Tədbirdən əvvəl dövlətimizin başçısının Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevlə və Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpinlə görüşü istər regional, istərsə də qlobal baxımdan xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
Avrasiya regionunda Rusiyadan sonra ÇXR-lə də strateji əməkdaşlıq bəyannaməsinin imzalanması tarixi hadisədir. Bir sözlə, Azərbaycan dünyanın ən böyük iqtisadiyyatına malik Çinlə strateji tərəfdaş olur. Hansı ki, dünya iqtisadiyyatının ağırlığı Qərbdən Şərqə, yəni Çinə keçir və bu ölkə qlobal problemlərin həllində söz sahibinə çevrilir.
Azərbaycanın ŞƏT-də iştirakı bu təşkilatın gücünə güc qatacaq. Ölkəmiz güclü iqtisadi imkanlara və strateji coğrafi mövqeyə malikdir. Azərbaycan dünyanın ən önəmli iki beynəlxalq ticarət marşrutunda qovşaq ölkədir. Məlum olduğu kimi, hazırda Qərb-Şərq bloku arasında gedən mübarizənin önündə qlobal ticarət marşrutlarına nəzarəti ələ keçirmək dayanır. Bu üzdən dünyada proseslərin kimin xeyrinə həll olunması Azərbaycanın tutduğu mövqedən asılıdır.
Prezident İlham Əliyev "ŞƏT plyus" formatında keçirilən görüşdə Azərbaycanın beynəlxalq ticarət marşrutlarında tutduğu önəmli mövqeyi barədə demişdir: "Şərq-Qərb" və "Şimal-Cənub" nəqliyyat dəhlizləri üzrə qarşılıqlı fəaliyyət Azərbaycan ilə ŞƏT-ə üzv dövlətlər arasında əməkdaşlığın vacib sahəsini təşkil edir. Coğrafi mövqeyi və nəqliyyat infrastrukturuna qoyulmuş böyük sərmayələr Azərbaycana Avrasiyanın nəqliyyat-logistika qovşaqlarından birinə çevrilmək imkanı verib. Orta dəhlizin tərkib hissəsi olan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun illik ötürücülük qabiliyyəti Azərbaycanın sərmayələri hesabına 1 milyon tondan 5 milyon tona qədər artıb. Biz tərəfdaşlarımızla Orta dəhlizin rəqəmsallaşması üzərində işləyirik. Bundan başqa, Azərbaycan Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının illik ötürücülük qabiliyyətini ildə 15 milyon tondan 25 milyon tona qədər artırmaq niyyətindədir".
Bununla yanaşı, dövlət başçısı vurğuladı ki, ölkəmiz "Şimal-Cənub" nəqliyyat marşrutunda önəmli ölkə statusundadır. Bildirdi ki, Azərbaycan bu dəhlizlə yüklərin ildə 15 milyon tona qədər artırılması üzərində işləyir, ancaq bununla kifayətlənmir, zərurət yaranarsa, bu, 30 milyon tona qədər artırılacaq.
Xatırladaq ki, ŞƏT regional təşkilat kimi 1996-cı ildə Çin, Rusiya, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistan tərəfindən yaradılıb. Ancaq bu təşkilat qısa bir zamanda digər ölkələri də özünə cəlb edə bilib. Belə ki, sonradan bu təşkilata Hindistan, Pakistan, İran və Belarus da qoşulub. Ancaq təşkilatla əməkdaşlıq edən ölkələrin sayı bununla bitmir. Təşkilatın 2 müşahidəçi və 14 dialoq tərəfdaşı var.
Təşkilat regional iqtisadi birlik kimi yaransa da, qlobal təşkilata çevrilmək üzrədir. ŞƏT-i əhatə edən ölkələrdə dünya əhalisinin 40 faizi yaşayır. Bu, ilk növbədə böyük bazar və işçi qüvvəsi deməkdir. Digər tərəfdən təşkilata üzv və əməkdaşlıq edən ölkələr qlobal səviyyədə iqtisadi və maliyyə resurslarına malikdirlər. Üstəlik, bu ölkələrin dünyanın iki əsas ticarət marşrutuna nəzarət etmək imkanı var.
İqtisadçı alim Vüqar Bayramov bu təşkilatın imkanları barədə maraqlı faktlar açıqlayır. Alim deyir ki, təşkilata üzv olan 9 ölkənin birgə nominal ümumi daxili məhsulda payı 24,4 trilyon dollardır. Avropa İttifaqının birgə dünya üzrə ümumi daxili məhsuldakı payı isə 6 trilyon dollardan çoxdur, aradakı fərq 3 trilyona yaxındır. Bununla yanaşı, təşkilata üzv olan ölkələrin qlobal nominal ÜDM-dəki payın 20 faizindən çoxu bu dövlətlərdə formalaşır. Eyni zamanda dünyanın strateji resurslardakı payda bu ölkələr önəmli rol oynayırlar. Belə ki, dünyada mövcud olan neft ehtiyatlarının 20 faizi, qaz ehtiyatlarının isə 44 faizi təşkilata üzv olan ölkələrə məxsusdur.
Azərbaycan ŞƏT üzvü olmasa da, təşkilatda birləşmiş ölkələrlə sıx əməkdaşlıq edir. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, cari ildə Azərbaycanın ŞƏT-in üzv, müşahidəçi və dialoq tərəfdaşları ilə ticarət dövriyyəsinin həcminin 20 milyard dollardan çox olması gözlənilir. Azərbaycanın xarici ticarətdəki 4 əsas partnyorundan 3-ü, yəni Rusiya, Çin və Türkiyə ŞƏT-in üzvü və dialoq tərəfdaşıdır.
Prezident İlham Əliyevin apardığı iqtisadi siyasətin əsas prinsipi bütün tərəflərlə Azərbaycanın milli maraqlarına uyğun əməkdaşlıq etməkdir. Ölkəmiz hazırda Qərb və Şərqlə iqtisadi maraqları çərçivəsində tərəfdaşlığı genişləndirir. Azərbaycan bir tərəfdən Avropanın təbii qazla təminatında önəmli rol oynamaqla yanaşı, onun "yaşıl enerji" təchizatında da əsas ölkə olmağa çalışır. Digər tərəfdən, Orta dəhliz və "Şimal-Cənub" marşrutunda açar ölkə kimi dünya ticarət yollarında da önəmli statusa sahibdir. Prezident İlham Əliyevin apardığı çoxvektorlu siyasət ölkəmizin beynəlxalq aləmdəki nüfuzunu artırır. Bu uzaqgörən siyasətin nəticəsidir ki, bir çox regional və qlobal məsələlərin həllində ölkəmizin rəyi nəzərə alınır.
Rüstəm KAMAL,
"Azərbaycan"
