Tarixçilərə, siyasətçilərə, habelə araşdırmaçılara yaxşı məlumdur ki, "daşnaksütyun" terror təşkilatının "qayğısı ilə boya-başa çatan kilsə hakimiyyəti" ötən əsrin əvvəllərindən Azərbaycanda, o cümlədən coğrafiyamızın qərbində - bolşevik Rusiyasının dəstəyi ilə Ermənistan adlandırılan ərazisində özünü həmişə "dövlət içində dövlət" hesab edib.
Xatırladaq ki, erməni Baş nazirin kilsə ilə qarşıdurması hələ 2018-ci ildən - hakimiyyətə gəlişindən sonra başlayıb. Əsas motiv erməni kilsəsinin Ermənistan dövlətindən daha güclü olmaq və dəstəklədiyi ideologiya ilə N.Paşinyanın "yeni Ermənistan" konsepsiyasına qarşı çıxmaq istəməsidir.
"Daşnaksütyun", eləcə də bəzi müxalif partiyalar üçün kilsə "kiçik Ermənistan" deməkdir. Onların təbirincə hakimiyyət və sadə xalq kilsənin dirijor çubuğu ilə hərəkət etməlidir. Kilsənin bayrağı altında birləşən bu qüvvələr "dənizdən-dənizə böyük Ermənistan" xülyasının reallaşdırılması üçün əsrlərdir ki, özlərini oda-közə vururlar. Odur ki, 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycanın işğal altında olan torpaqlarını azad edərək ərazi bütövlüyünü təmin etməsini kilsə heç cür həzm edə bilmir. Çünki Azərbaycanın bu Zəfəri kilsənin əsrlərdən bəri formalaşdırdığı "böyük Ermənistan" ideologiyasını darmadağın edib.
Yeni dünya düzənində Ermənistanın dövlət kimi qala bilməsinə çalışan Nikol Paşinyan isə erməni cəmiyyətini zamanın tələbləri ilə hesablaşmağa çağırır. Kilsə isə bunun əleyhinə çıxır. Bu səbəbdəndir ki, 5-6 ildən çoxdur İrəvanda kilsə-iqtidar qarşıdurması gah gizli, gah aşkar davam edir. Son günlər bu qarşıdurma, belə demək mümkündürsə, özünün kulminasiya nöqtəsinə çatıb. N.Paşinyanın erməni keşişlərini "subaylıq andını pozmaq"da ittiham etməsi ilə kilsə-iqtidar qarşıdurması Ermənistanda hakimiyyət uğrunda mübarizə üçün bəhanə olub. Baş nazirin rəhbərlik etdiyi "Vətəndaş müqaviləsi" partiyasının parlament fraksiyası bu dəfə kilsənin dövlətə qarşı maliyyə hesabatlığını qanunla tənzimləmək istəyir. Fraksiya katibi Artur Ovannisyanın sözlərinə görə, sosial şəbəkədə keçirilən sorğuda iştirak edənlərin 96 faizi bu təşəbbüsə "bəli" deyib.
Ümumiyyətlə, Ermənistanda kilsə-hakimiyyət qarşıdurması artıq sırf dini müstəvini aşaraq dövlətçilik məsələsinə çevrilib. Qarşıdan gələn seçkilərdə erməni müxalifəti və onların havadarları bu seçkini də təkbaşına uda biməyəcəklərini anlayıb böyük həvəslə kilsəni də bu işə cəlb ediblər. Kilsə bu çağırışa can-başla qoşularaq iqtidarı süquta uğratmaq üçün özünün "zəngin" təcrübəsindən maksimum istifadə etməyə çalışır.
Son ayların hadisələri göstərir ki, Paşinyan bu prosesdə yalnız müdafiə mövqeyində çıxış etmir, əksinə, strateji təşəbbüsü ələ keçirərək kilsənin uzun illər toxunulmaz sayılan səlahiyyətlərini ardıcıl şəkildə məhdudlaşdırmaqla məşğuldur. N.Paşinyanın atdığı addımların mahiyyəti sadədir: dövlətin dünyəvi xarakterini möhkəmləndirmək, kilsənin siyasi prosesləri diktə etmək imkanlarını minimuma endirmək və ictimai rəyin dəstəyilə "dövlət içində dövlət" olmaq istəyən Eçmiədzinin real təsir gücünü heçə endirmək.
Ekspertlərin fikrincə, N.Paşinyan kilsəyə qarşı mübarizədə siyasi üstünlüyü tam ələ alıb. Kilsənin zəif tərəflərini sistemli şəkildə hədəfə alan hökumət başçısı bu gün təşəbbüsün yeganə sahibidir. Hökumət kilsənin dövlət içində paralel institut kimi möhkəmlənməsinə son qoyur və onu sırf dini struktura çevirir. Eçmiədzin isə hələlik strategiya ortaya qoya bilmir, bəyanatlarla və müdafiə mövqeyi tutmaqla kifayətlənir. Reallıq budur ki, Ermənistanda kilsə-hakimiyyət balansı pozulub və bu balansın yeni istiqamətini N.Paşinyan müəyyənləşdirir.
Katolikosluğun iclası təxirə salaraq "repressiyalar" bəhanəsinə sığınması da yaranmış situasiyada kilsənin müdafiə mövqeyində olduğunu göstərir. Odur ki, kilsə öz daxili böhranını hökumətin üzərinə atmağa çalışır. II Qaregini müdafiə edən I Aramın çağırışları da səmərə vermir, çünki Kilikiya katolikosluğunun nüfuzu yoxdur və Ermənistan daxilində baş verən proseslərə təsir imkanları məhduddur. Bu isə dövrün tələblərindən hesab edilən "kilsə hakimiyyəti"nin süqutu deməkdir. Ermənistan ictimaiyyətində kilsənin nüfuzdan düşməsi qarşıdakı seçkilərdə N.Paşinyanın uğurundan xəbər verir.
Rəhman SALMANLI,
"Azərbaycan"
jpg_1765410473.jpg)
