BMT-nin məlumatına görə, XXI əsrin ilk 20 ilində Yer kürəsində zəlzələlərin sayı 2 dəfə artmışdır. Əvvəl bu cür fəlakətlər yalnız iqlim dəyişikliyi və qlobal istiliklərlə izah edilirdisə, indi səbəblərin siyahısı genişlənməkdədir. Özü də bütün versiyalar inandırıcıdır və onların heç birindən tam imtina etmək mümkün deyil.
Məsələn, astronomlar belə qənaətə gəlirlər ki, Günəş sistemindəki bütün planetlərin nüvələrində anomal hərəkətlər baş verir - onlar yerlərini və sürətlərini dəyişirlər. Bunun nəticəsində isə biz təbii fəlakətlərin artmasının şahidi oluruq. Bu sırada Günəş sistemindəki bütün planetlərlə yanaşı, Yer kürəsi də istisna deyil. Ona görə Günəş sistemində baş verən bütün dəyişiklikləri Yer kürəsində də müşahidə etmək mümkündür.
Yəqin elə bu səbəbdəndir ki, son 50 ildə planetimizdə baş verən təbii fəlakətlərin sayı 5 dəfə artmışdır. BMT-nin Dünya Meteoroloji Təşkilatının hesabatında göstərilir ki, təkcə 2018-ci ildə baş verən təbii fəlakətlərin sayı 108 milyon insanı beynəlxalq humanitar yardım üçün müraciət etmək məcburiyyətində qoymuşdur. Proqnozlar da ürəkaçan deyil - 2030-cu ilə kimi bütün növ təbii fəlakətlərin sayı yenə iki dəfə arta bilər. Vəziyyəti mürəkkəbləşdirən həm də odur ki, planetin hər 3 sakinindən biri həmin fəlakətlər barədə əvvəlcədən xəbər verə bilən sistemlərlə yetərincə əhatə olunmamışdır.
BMT-nin Risklərin Azaldılması İdarəsi bəyan edir ki, 2000-2019-cu illər arasında
7,3 mindən çox təbii fəlakət baş vermiş və bundan 4,2 milyarddan çox insan ziyan çəkmişdir. Dünya iqtisadiyyatına dəyən ziyanın dəyəri isə təxminən
3 trilyon dollara yaxınlaşmışdır. Məruzədə həmçinin bildirilir ki, təbii fəlakətlərin sayının artmasına iqlim dəyişiklikləri, xüsusən isti hava şəraiti də səbəb olur. O üzdən BMT bütün dövlətləri iqlim təhlükələrini aradan qaldırmaq üçün yetərincə hərəkət etməməkdə ittiham edərək hamını daha fəal olmağa çağırır.
Lakin təbii fəlakətlərin iqlim dəyişikliyindən asılı olmadığını iddia edən alimlər də var. Onlar belə bir fərziyyə irəli sürürlər ki, Günəş sistemində 12 min ildənbir qlobal fəlakətlər dövrü baş verir.
Başqa versiyalar da var. Onlardan birində qeyd olunur ki, Yer kürəsində insanlar qəddarlaşdıqca, başqa sözlə, müharibələrin sayı artdıqca, bəşəri yaşam qaydaları pozulduqca bütün vəhşiliklər suların yaddaşına həkk olunur. Zülm ərşə qalxanda sular coşaraq insanlara divan tutmağı qərara alır və dünya sulara qərq olur.
Daha bir versiya isə bizim müqəddəs kitabimzda qiyamət gününün əlamətləri kimi ətraflı şərh edilir. Quran ayələrində göstərilir ki, Yer kürəsində qiyamətin bütün əlamətləri baş verəndən sonra həyat sönəcək. Müxtəlif ölkələrdə din xadimlərinin deməyinə görə, qiyamətin kiçik əlamətləri artıq baş verməkdədir.
Amma bütün hallarda əsrimizin ilk 20 ilində iqlim dəyişikliyi ilə bağlı 6681 fəlakət baş vermişdir. Bu da ötən əsrin son 20 ilində baş verən 3656 fəlakətdən xeyli artıqdır. 20 il ərzində nəhəng daşqınların sayı iki dəfə artmışdır. Son 20 ildə Asiya 3068 təbii fəlakətdən ziyan çəkmişdir. Bu rəqəm Amerikada 1756, Afrikada isə 1192 olmuşdur.
XXI əsrin ilk 20 ilində baş verən zəlzələr də artmaqdadır. Türkiyədə baş verən sonuncu dağıdıcı zəlzələ ən acınacaqlısıdır. 7,7 bal gücündəki zəlzələ Türkiyənin böyük bir regionunu yerləyeksən etmişdir.
Təskinlik üçün xatırlatmırıq. Bu əsrin əvvəlində - 2004-cü ildə İndoneziyada baş vermiş zəlzələdə 300 minə yaxın adam ölmüşdü. Hind okeanında 9,1-9,3 bal gücündəki zəlzələ nəticəsində 10 metr hündürlüyündə sunami 14 ölkədə bir o qədər insanın həyatına son qoymuşdu. Dağıntılar Tailanda 5 milyard, İndoneziyaya 4,5 milyard, Hindistana 1,6 milyard, Maldiv adalarına 1,3 milyard ABŞ dolları dəyərində iqtisadi ziyan vurmuşdu. Amma bunlar da hələ hamısı deyil. Haitidə 2010-cu ildə baş verən zəlzələdə də minlərlə insan həlak olmuşdu. 2008-ci ildə Çində baş verən 7,9 bal gücündə zəlzələ nəticəsində 90 minə yaxın insan həlak olmuşdu. 2005-ci ildə Pakistanda baş verən 7,6 bal gücündə zəlzələdə isə 87 mindən artıq adam ölmüşdü. Bundan əvvəl İran və Yaponiyada yerin silkələnməsi də qurbansız ötüşməmişdir.
Amma insanlar üçün ən vacibi hər hansı təbii fəlakətin baş verməsi yox, onun fəsadlarının minimuma endirilməsi və ya qarşısının alınmasıdır. Bu isə özümüzdən asılıdır. Əbəs yerə demirlər ki, insanları məhv edən təbii fəlakətlər deyil, onların təbii fəlakətlərə biganə münasibətləridir. Əgər seysmik ərazidə başımızın üstünə dam tikərkən zəlzələni, çay sahilində məskən salarkən seli, odla rəftarda yanğını heçə sayırıqsa, yaxud maraqlarımızı dağıdıcı və öldürücü silahlar gücünə təmin ediriksə, buna təbiət neyləsin?!
Bahadur İMANQULİYEV,
"Azərbaycan"
