Türk Dövlətləri Parlament Assambleyası (TÜRKPA) 2009-cu ildən etibarən fəaliyyətini uğurla davam etdirir. Şübhəsiz ki, TÜRKPA Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) ilə birlikdə həm parlamentlərarası, həm də hökumətlərarası səviyyədə dövlətlərimizi və qardaş ölkələri bir araya gətirən qurum olaraq təhlükəsizlik, qanunvericilik, iqtisadi inteqrasiya, mədəni və humanitar sahələr də daxil olmaqla bir çox prioritet istiqaməti müəyyənləşdirib. Qəbələ Bəyannaməsində dövlət başçıları TÜRKPA ilə bağlı konkret hədəflər müəyyənləşdirib, həmçinin TDT çərçivəsində də əsas prioritetləri təsbit ediblər. TÜRKPA çərçivəsindən baxdıqda, ilk növbədə, xarici əlaqələr vasitəsilə parlamentlərarası əməkdaşlığın inkişafı və ortaq milli maraqların parlament diplomatiyası müstəvisində qorunması mexanizminin tətbiqi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu məqsədlə konsepsiyamız hazırlanıb və üzv ölkələrə təqdim edilib. İstanbulda ATƏT Parlament Assambleyası çərçivəsində ilk dəfə olaraq bilavasitə TÜRKPA xətti ilə Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və Macarıstan nümayəndə heyətlərinin görüşü keçirilib. Bu görüş konsepsiyanın əsas prinsiplərinin müzakirəsi xarakteri daşıyırdı.
Bu sözləri AZƏRTAC-a açıqlamasında TÜRKPA-nın Baş katibi Ramil Həsən deyib.
Baş katib bildirib ki, parlamentlərarası xarici əlaqələrdə maraqların qorunması, sadə dildə desək, Avropa qurumlarında, ATƏT PA-da, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament İttifaqında və Beynəlxalq Parlamentlərarası İttifaqda üzv ölkələrin nümayəndə heyətlərinin TÜRKPA vasitəsilə əvvəlcədən onlayn və ya təmas formatında görüşlərinin təşkil edilməsi ilə ortaq maraqların müdafiəsini təmin etmək deməkdir. Bununla həm səsvermələr zamanı üzv ölkələrin tam heyətlə iştirakının təmin olunması, həm də hər hansı üzv dövlətin maraqlarına dair məsələlərin müzakirəsindən öncə dost ölkələr arasında lobbiçilik mexanizminin qurulması nəzərdə tutulur. Bu konsepsiya üzrə yol xəritəsi hazırlanıb və razılaşdırılması üçün üzv dövlətlərə göndərilib.
Şübhəsiz ki, qanunvericilik sahəsində də ortaq qanunların qəbul edilməsi və mövcud qanunvericiliklərin yaxınlaşdırılması istiqamətində konkret addımlar mövcuddur: “Bu sahədə TÜRKPA çərçivəsində müvafiq mexanizmlər və institutlar fəaliyyət göstərir. Belə ki, təşkilatın tərkibində üzv ölkələrin deputatlarından ibarət dörd daimi komitə, eləcə də TÜRKPA Beynəlxalq Katibliyinin diplomatik heyəti tərəfindən idarə olunan komissiya katiblikləri fəaliyyət göstərir. Bu komitələr iqtisadi inteqrasiya, qanunvericilik bazasının uyğunlaşdırılması, parlament diplomatiyasının yeni trayektoriyasının formalaşdırılması, mədəni-humanitar sahələr, ekologiya, səhiyyə və hərbi təhlükəsizlik kimi istiqamətləri əhatə edir”.
“Nəticə etibarilə, hökumət səviyyəsində müzakirə edilən hər bir məsələ sonda parlamentə təqdim olunur və qanun qüvvəsinə minməsi üçün ratifikasiyadan keçir. Ona görə də burada TÜRKPA-nın bu dörd komissiyası daimi komitələr kimi aktiv fəaliyyət göstərir. Hər komitə 8 üzvdən ibarətdir. Onlar üzv ölkələrdən olan iki deputatdan formalaşır. Hər komissiyanın bir sədri və bir sədr müavini mövcuddur. Komissiyalar ildə 1 və ya 2 dəfə canlı toplantılar keçirir. Bununla yanaşı, model qanunların və qanun layihələrinin müzakirəsi, eləcə də üzv parlamentlərə təqdim edilməsi məqsədilə komitələrin onlayn iclasları da təşkil olunur. Şübhəsiz ki, bütün bunlar real təsir gücünün təmin olunması üçün TÜRKPA-nın mövcud mexanizmləri çərçivəsində göstərilmiş müsbət səylərdir və yaxşı nəticələr verir”, - deyə o əlavə edib.
R.Həsən nəzərə çatdırıb ki, qurumun 2026-cı və sonrakı illər üçün də konkret istiqamətləri əhatə edən konsepsiyaları mövcuddur: “Bunlar TÜRKPA çərçivəsində üzv ölkələrin Xarici əlaqələr komissiyalarının sədrlərinin ortaq toplantısı, təhlükəsizlik və əməkdaşlıq komissiyalarının birgə iclasları, səhiyyə və ekologiya komissiyalarının ortaq toplantıları kimi tədbirləri nəzərdə tutur. Eyni zamanda, üzv ölkələrin parlament nümayəndə heyətlərinin beynəlxalq parlament təşkilatlarında biri-birini müdafiə etməsi və ortaq maraqların qorunması ilə bağlı atacağı addımları ehtiva edən yol xəritəsi sənədinin tətbiqi planlaşdırılır. Bu sənədi üzv ölkələrə artıq təqdim etmişik və tətbiq prosesini gözləyirik. Bundan başqa, 2026-cı ildə TÜRKPA-nın növbəti plenar sessiyası Qırğız Respublikasında keçiriləcək. Qardaş Özbəkistanın aktiv iştirakına baxmayaraq, hələ də TÜRKPA-da tamhüquqlu üzv olmadığını nəzərə alaraq bu istiqamətdə danışıqlarımız davam edir. Məqsədimiz Özbəkistanın 2026-cı ildə Qırğızıstanda keçiriləcək plenar sessiyada tamhüquqlu üzv kimi iştirakı məsələsinin həllidir”.
TÜRKPA-nın Baş katibi əlavə edib ki, real təsir gücünü artırmaq və fəaliyyətin effektivliyini yüksəltmək üçün ilk dəfə parlament sədrlərinin qeyri-formal görüşünün keçirilməsi də planlaşdırılıb. Bu toplantının gələn ilin aprelində İstanbulda, Beynəlxalq Parlamentlərarası İttifaqın 152-ci plenar sessiyası çərçivəsində baş tutması nəzərdə tutulur. Bu, vacib siyasi qərarların qəbulu və strateji məsələlərin parlament sədrləri tərəfindən müzakirəsi üçün böyük fürsət yaradacaq. “Bilirsiniz ki, Türk dövlətləri liderlərinin qeyri-formal görüşləri və sammitləri artıq ənənəyə çevrilib. Rəsmi sammitlərlə yanaşı, mütəmadi olaraq ayrıca qeyri-formal görüş də keçirilir. Biz də bu ənənəni parlament sədrləri səviyyəsində davam etdirməyi məqsəd qoymuşuq və bu istiqamətdə addımlar atırıq. Əminik ki, bütün qardaş türk dövlətlərinin yaxın illərdə TÜRKPA-nın həyata keçirdiyi fəaliyyətlər sayəsində real və konkret nəticələrin şahidi olacağıq”, - deyə R.Həsən vurğulayıb.
