Son illər dünyada baş verən təbii fəlakətlər  və bu günlərdə müasir İspaniya tarixindəki ən ölümcül daşqınlar ekstremal hava hadisələri ilə iqlim dəyişikliyi arasında birbaşa əlaqə olduğunu göstərir. 

Bu həftə ölkənin şərq və cənub bölgələrində bir gündə yağan illik yağışdan sonra İspaniyada ölənlərin sayı 160 nəfərə  çatıb. Klimatoloqların apardığı sürətli təhlilin nəticələri göstərir ki, qlobal istiləşmə bu cür hadisələrin başvermə ehtimalını iki dəfə artırır və yağışları daha intensiv edir.

London İmperial Kollecində Ətraf Mühit Siyasəti Mərkəzində "World Weather Attribution" (WWA) layihəsinə rəhbərlik edən Friderike Otto deyir: "Şübhə yoxdur ki, bu leysan yağışları iqlim dəyişikliyi ilə güclənib".

Hökumətlər 2015-ci il Paris Sazişinə əsasən, qlobal istiləşməni dayandırmağa çalışmağa razılaşdıqdan sonra da dünya üzrə orta temperaturun yüksəlməsi təhlükəli həddə - 1,5C  dərəcəyə yaxınlaşır.

Otto izah edir ki, mədən yanacağı istifadəsi nəticəsində yaranan istiləşmə dərəcəsinin hər bir  kiçik hissəsi üçün atmosfer daha çox rütubət saxlaya və bu, daha intensiv  yağışlara səbəb ola bilər. Bu ölümcül daşqınlar iqlim dəyişikliyinin cəmi 1,3°C istiləşmə ilə nə qədər təhlükəli olduğunu xatırladır. 

BMT hökumətlərin fəaliyyəti ilə iqlim elmi arasında böyük uçurum yaranması barədə xəbərdarlıq edib. Bildirilib ki, mövcud trayektoriya davam edərsə, əsrin sonuna qədər temperatur artımı 3°C-dən çox olacaq.

WWA komandası onlara yerli alim və meteoroloqlarla birgə iqlim dəyişikliyinin nə dərəcədə ekstremal hava şəraitinə səbəb olduğunu və ya onları gücləndirdiyini tez qiymətləndirməyə imkan verən protokol hazırlayıb.

Valensiyadakı ölümcül daşqınlar qrupun texnogen iqlim dəyişikliyi ilə son iyirmi ilin ən ölümcül on ekstremal hava hadisəsi arasında aydın əlaqəni göstərən hesabatı (30 oktyabr) dərc etməyi planlaşdırdığı vaxt baş verib. Ən böyük itki 2010-cu ildə Afrika Buynuzunda təxminən 258 min insanın ölümünə səbəb olan quraqlığa aiddir. 2008-ci ildə Myanmada baş verən Nargis qasırğası 138 min insanın həyatına son qoyub.

Yaddaşlarda qalan ən ölümcül iki hadisə 2022-ci və 2023-cü illərdə Mərkəzi və Qərbi Avropada 90 minə yaxın insanın ölümünə səbəb olan isti dalğaları olub.

Qırmızı Xaç və Qızıl Aypara Mərkəzinin iqlim riski üzrə müşaviri Rup Singh deyir: "Ağır hava nəticəsində kütləvi ölümlər göstərir ki, biz 1.3°C, 1.5°C və ya 2°C-yə hazır deyilik". Onun sözlərinə görə, bütün ölkələr belə halların gələcəkdə daha tez-tez baş verəcəyinə hazırlaşmalıdırlar. Nəticədə emissiyaları azaltmalıyıq.

Bu, BMT-nin Bakıda keçiriləcək iqlim danışıqlarının növbəti raunduna hazırlaşan dünya liderləri üçün əsas mesajdır. Bu il gündəmin əsas mövzusu inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişikliyinin öhdəsindən gəlmək və mədən yanacaqlardan asılılığı azaltmaq üçün yeni fondun yaradılmasıdır.

London İmperial Kollecinin Ətraf Mühit Siyasəti Mərkəzinin tədqiqatçısı Coys Kimutai deyir: "COP29 belə təhlükəli hava şəraitinin əsas səbəbi olan mədən yanacaqlardan uzaqlaşmanı sürətləndirməlidir. Bizə itkilər və zərər fondu üçün nəzərdə tutulan əhəmiyyətli maliyyə vəsaiti lazımdır.

COP28-də vəd edilən 700 milyon dollar kasıb ölkələrin hər il uğradığı milyardlarla dollar itki ilə müqayisədə dənizdə bir damladır".

Proqnozlara əsasən, bu il çox güman ki, göstəricilərə görə 2023-cü ili keçərək, tarixin ən isti ili olacaq.

Rizvan CƏFƏROV,

"Azərbaycan"