44 günlük müharibədə Ermənistan təkcə məğlub olmadı, həm də dərin siyasi böhrana, çıxılmaz depressiyaya düşdü. Çünki Azərbaycan Ordusunun sarsıdıcı zərbəsi ermənilərin 200 illik "böyük Ermənistan" yaratmaq xülyasına birdəfəlik son qoymuşdu.
Bu gün Ermənistan cəmiyəti və siyasi elitası iki yerə parçalanıb. Birincilər reallığı qəbul edənlər, ikincilər isə acı məğlubiyyətlə barışmayan revanşistlərdir. İndi bu iki qrup arasında ölüm-dirim mübarizəsi gedir.
Qonşu ölkədə baş verən prosesləri izləyəndə görürük ki,  erməni cəmiyyəti həqiqətən xəstədir. Yəni onlar dünyada baş verən reallıqları anlamaq və nəticə çıxarmaq iqtidarında deyillər. İndi də məğlubiyyətlərinin bütün günahını Rusiyada və ruslarda görürlər. Belə fikirləşirlər ki, rus əsgərləri onların əvəzində Azərbaycanla döyüşməli idi. Daha fikirləşmirlər ki, onları Azərbaycan ərazisini 30 il işğal altında saxlamaq zəlil günə qoydu.
Erməniləri bu günədək bir arada saxlayan "böyük Ermənistan" ideyası olub. Hamı yaxşı xatırlayır: Ermənistanın keçmiş prezidenti Serjik Sarkisyan tələbələrin Ağrı dağı (yəni Türkiyə ərazisi) ilə bağlı sualına cavab olaraq demişdir ki, bizim nəslimiz Qarabağı azad etdi, siz də o torpaqları azad etməlisiniz. Bu xəyaldan sonra Azərbaycan Ordusu Serjik və onun kimilərini elə cəzalandırdı ki, bir daha başlarını qaldıra bilməyəcəklər.
Amma bir məsələni də unutmaq olmaz ki, 200 il erməni cəmiyyətində formalaşmış "böyük Ermənistan" ideyası qısa zamanda onların beyinlərindən silinib getməyəcək. Hətta bunu istəsələr belə, bunu onlara xaricdəki havadarları, diaspora və kilsə imkan verməyəcək. Çünki illər boyu bu cəmiyyət xəstə təfəkkürlə yaşayıb. Amma faydası yoxdur, qarşılarındakı iqtisadi və hərbi cəhətdən güclü Azərbaycandır. Elə buna görə ermənilərin üçüncü Qarabağ müharibəsi barədə çağırışları boş hay-küydür.
Ermənistanın baş naziri və xarici işlər nazirinin revanşistlərə tez-tez dediyi "siz yenə də 4 min erməni əsgərinin ölməsini istəyirsiz" sözləri onların Azərbaycan Ordusundan çəkinməsindən qaynaqlanır. Bu gün qonşu ölkədə iqtidarda olanlar himayədarları tərəfindən qızışdırılsa da, reallığı nəzərə alırlar. N.Paşinyan bunu açıq şəkildə deyib: "Əgər yenidən müharibə olsa, heç kəs bizim əvəzimizdən vuruşmayacaq və Azərbaycanla üz-üzə qalacağıq". 
Qaşınmayan yerdən qan çıxarmaq ermənilərin tarixi mərəzidir. Son 100 ildə  qonşuları ilə çaxnaşma yaradan ermənilərin, el arasında deyildiyi kimi, həmişə "çanaq başlarında çatlayıb". İndi də Ermənistandakı revanşist qüvvələr bir keşişi tapıb ortaya atıblar. O, meydan-meydan, şəhər-şəhər gəzib Ermənistan iqtidarını devirib revanşist müharibəyə başlamaq istəyir. Amma deyəsən, qonşu ölkədə yeni reallıqları dərk edənlər revanşistlərdən çoxdur. Əks halda bu müddət ərzində Ermənistanda çoxdan çevriliş olmuşdu.
Bu gün heç kəsə sirr deyil ki, keşiş Boqratın apardığı avantürist çağırışların arxasında duran əsas qüvvə Qarabağ klanıdır. O klan  ki, ermənilər illərlə yaşadıqları rəzalətə görə onlara nifrət edirlər. Bu üzdən də müharibə çağırışları edən keşişə böyük dəstək verilmir. Digər tərəfdən, hər kəsə məlumdur ki, Baqrat kimi bir əyalət keşişinin arxasınca minlərlə insan düşməz, ona pərdə arxasında dəstək verən daxili və xarici qüvvələr var. Yoxsul, səfalət içində yaşayan ermənilərə hər mitinqdə iştiraka görə 5 min dramın verildiyini N.Paşinyan parlament tribunasından bəyan etdi. Əsas maliyyəçilərinin Qarabağ klanı, diaspor və erməni kilsəsi olduğu isə hər kəsə bəllidir.
Ermənistanın ən böyük bəlası bu günədək sözün həqiqi mənasında coğrafi ərazi statusunda qalmasıdır. Qonşu ölkədə 4 dəfə iqtidar  dəyişsə də, o, heç vaxt müstəqil dövlət olub azad şəkildə daxili və xarici siyasət həyata keçirə bilməyib. Əvvəlki iqtidarlar dövründə üzlərini şimala, indi isə qərbə tutublar. Azərbaycanla bu günədək sülh sazişinin bağlanmaması da bununla bağlıdır. N.Paşinyan indi Qərbdən aldığı tapşırıqları yerinə yetirməklə məşğuldur. Belə olmasaydı, silahlanmaq əvəzinə ölkəmizlə sülh müqaviləsi bağlayıb iqtisadi və siyasi xaosdan xilas olmaq üçün səy göstərərdi. 
Rusiya ilə münasibətlərin kəskinləşməsinin Ermənistana baha başa gələcəyini söyləyən erməni siyasətçiləri və politoloqları da kifayət qədər çoxdur. Onlar dərk edirlər ki, şimal qonşumuz təkcə enerji daşıyıcılarının qiymətini artırmaqla Ermənistanı qısa bir zamanda daha dərin sosial-iqtisadi və siyasi böhrana sürükləyə bilər. Qeyd etdiyimiz kimi, bunun kökündə Ermənistanda milli maraqlara uyğun siyasət apara biləcək siyasətçi və siyasi iradənin olmaması durur. Nə qədər ki, bu ölkə öz milli maraqlarını qoruya bilməyəcək, onu başqa ölkələrdən gələn emissarlar idarə edəcək. 

Rüstəm KAMAL,
"Azərbaycan"