Prezident İlham Əliyevin Slovakiyaya tarixi rəsmi səfəri təkcə protokol xarakterli bir tədbir deyil, həm də Bakının Mərkəzi Avropada təsirini gücləndirdiyini göstərən real bir hadisədir. Dövlət başçımızla Slovakiya Prezidenti Peter Pelleqrini arasında aparılan danışıqlar keyfiyyət dəyişikliyini əks etdirdi: Slovakiya Azərbaycanı strateji tərəfdaş kimi nəzərdən keçirir, Azərbaycan isə Slovakiyanı Aİ-nin təhlükəsizliyi, energetikası və yüksək texnologiyalarında əsas iştirakçı kimi görür. Beləliklə, bu sadəcə dövlətlərarası səfər deyil. Bu – Cənubi Qafqaz ilə Mərkəzi Avropa arasında yeni siyasi arxitekturanın açılması deməkdir.
Mətbuata verdiyi açıqlamada Slovakiya prezidenti Avropa liderlərinin çox nadir hallarda və yalnız ən əhəmiyyətli tərəfdaşlar barədə səsləndirdiyi fikirləri səsləndirdi: “Slovakiya Azərbaycanı regionda strateji əhəmiyyətə malik tərəfdaş hesab edir.” O həmçinin qeyd etdi ki, Azərbaycan Cənubi Qafqazın ən böyük iqtisadiyyatına sahibdir, Asiya və Avropanın qovşağında yerləşir və Avropanın enerji təhlükəsizliyində əsas rol oynayır.
Bir məsələni də qeyd etmək yerinə düşər ki, rəsmi Bratislava digər oyunçuların təchizatında qeyri-stabil vəziyyət fonunda Azərbaycanda enerji mənbələrinin şaxələndirilməsi üçün gələcək uzunmüddətli tərəfdaş görür. Bu səviyyədə etimad – Bakının ciddi diplomatik uğurudur. Avropa üçün, etibarlı qaz və texnologiya mənbələri axtaran bir vaxtda, siyasi cəhətdən qeyri-stabil bazarlara alternativ məhz Azərbaycan olur. Rəsmi Bakı Avropanın enerji bazarında mövqelərini gücləndirir. Prezident İlham Əliyev mətbuata verdiyi bəyanatında Azərbaycanın son illərdə xeyli artmış enerji potensialının miqyasını vurğuladı: “Bizim zəngin qaz yataqlarımız bu gün imkan verir ki, dünyanın bir çox ölkələrinə təbii qazı ixrac edək. Azərbaycan qazını almış ölkələrin sayı 14-ə çatıb. Biz boru kəmərləri ilə ixrac edilən qazın təchizatçı ölkəsi olaraq birinci yerdəyik. Yeni qaz yataqlarının işlənməsi nəticəsində əlavə resurslar əldə ediləcək və təbii ki, həm Slovakiyaya, həm də onun qonşularına Azərbaycan qazının təchizatı daha da böyük həcmdə mümkün olacaqdır.Hazırda bizim ümumi qaz ixracımız 25 milyard kubmetr səviyyəsindədir, bunun da yarısı Avropa ölkələrinə nəql edilir. Bu gün Avropa İttifaqına üzv 8 ölkə Azərbaycan qazını alaraq öz enerji təhlükəsizliyini təmin etmiş olur”. Və bu siyahıya Slovakiya da qoşula bilər. Ölkə başçısı İlham Əliyev bildirdi ki:“Azərbaycan Slovakiyanın ehtiyacı olan hər hansı həcmdə enerji resurslarını təmin edə bilər.” Söhbət artıq müvəqqəti ticarət razılaşmasından deyil, Avropanın enerji axınlarının strateji yenidən bölüşdürülməsindən gedir – burada Bakı əsas hab olur.
Ən çox müzakirə olunan sahələrdən biri müdafiə sənayesi oldu. Slovakiyanın prezidenti Peter Pelleqrini bildirdi ki: “Müdafiə sənayesi çox vacib sahədir. Biz bu sahəni artıq inkişaf etdiririk. Biz, sadəcə olaraq, Azərbaycana silah satmaq niyyətində deyilik. Bildiyiniz kimi, bu sahə Slovakiyada çox inkişaf edib. Biz özüyeriyən artilleriya qurğuları, sursat və digər məhsullar sahəsində də böyük təcrübəyə malikik. Biz Azərbaycanla texnologiya ötürülməsi, Azərbaycanın maliyyəsindən istifadə edilməsi və birgə istehsalın üzərində işləyə və birlikdə istehsal etdiyimiz məhsulları üçüncü ölkələrə sata bilərik.”Bu prinsipial məqamdır: Azərbaycan sadəcə alıcı deyil, həm də həmmaliyyəçi, texnoloji tərəfdaş və istehsal meydançasına çevrilir. Prezident İlham Əliyev isə bu əməkdaşlığın strateji xarakterini belə izah etdi: “Biz bu sahədə əməkdaşlığı sənayenin inkişafı nöqteyi-nəzərindən görürük. Biz müharibə aparmaq fikrində deyilik. Yəni, bizim üçün müharibələr artıq keçmişdə qalır və sadəcə olaraq, burada bir sinergiyanın yaradılması üçün Slovakiya texnologiyaları ilə Azərbaycan maliyyə imkanlarını birləşdirərək yeni məhsulların istehsalı dünya bazarları üçün də maraqlı ola bilər. Həm də ki, bu, texnoloji inkişafın da bir qolu olaraq bizə böyük faydalar verəcəkdir. Biz bu istiqamətdə konkret layihələr üzərində çalışırıq”. Beləliklə, müdafiə əməkdaşlığı texnoloji inkişaf alətinə çevrilir.
Prezident İlham Əliyevin Bratislavada söylədiyi bir fikri xüsusilə qeyd etmək lazımdır. O, Slovakiyanın müstəqil siyasət aparması vurğulayaraq bildirdi ki: “ Ölkənizdə sabitlik, iqtisadi inkişaf hökm sürür. Slovakiya çox güclü sənaye potensialına malikdir. Xüsusilə Sizə rəğbət qazandıran odur ki, Slovakiya müstəqil xarici siyasət aparır. Bəzi hallarda buna görə müəyyən çətinliklərlə də üzləşirsiniz. Ancaq bu, Sizi yolunuzdan döndərmir və bizim bölgəmizdə Sizin ölkənizə və rəhbərliyə çox böyük hörmət mövcuddur”. Bu fikir təsadüfi deyil. Slovakiya doğrudan da bir çox Aİ ölkəsindən fərqli olaraq, yalnız Brüssel xəttinə uyğun hərəkət etmir. Pelleqrini də Azərbaycan kimi çoxvektorlu siyasət aparır. Bu səbəbdən Bakı və Bratislavada yanaşmalar üst-üstə düşür.
Görüş və mətbuata verilən bəyanatlar zamanı xüsusi diqqət çəkən məsələlərdən biri də regionun yeni geo-iqtisadi arxitekturasının əsas faktoru sayılan nəqliyyat dəhlizləri oldu. İlham Əliyev vurğuladı ki, Orta Dəhlizin inkişafı strateji səviyyəyə qalxıb: “Biz, eyni zamanda, bu gün Şərqlə Qərb arasında müəyyən bir körpü rolunu oynayırıq. İnfrastruktura, bağlantılara, nəqliyyat sektoruna qoyduğumuz sərmayə bu gün imkan verir ki, Azərbaycan Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizinin önəmli parçasına çevrilsin. Biz Orta Dəhliz layihəsində fəal iştirak edirik. Orta Asiyanı Avropa ilə birləşdirən ən etibarlı və ən təhlükəsiz marşrut Azərbaycan ərazisindən keçir. Hesab edirəm ki, biz Slovakiya ilə Azərbaycan arasındakı əlaqələrin inkişafında bu sahəni də diqqətdən kənarda qoymamalıyıq. Çünki bunun çox böyük potensialı vardır”. Slovakiya, Avropanın nəqliyyat qovşağının bir hissəsi olaraq, Asiyadan gələn etibarlı yük marşrutlarında çox maraqlıdır və bu zəncirdə Bakı əvəzsiz halqaya çevrilir.
Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi bu fikir xüsusilə diqqət çəkdi:“ Gələcək illərdə bağlantılar və nəqliyyat sahəsinə əlavə vəsait qoyaraq biz öz imkanlarımızı genişləndirəcəyik. Bu sahə çox böyük potensiala malikdir.” Bu təşəbbüsün ciddi praqmatik əsası var. Aİ məlumatların saxlanması və emalı gücünü sürətlə artırır, lakin əsas problem yüksək enerji xərcləridir. Azərbaycan isə böyük enerji potensialına malikdir və rəqəmsal sistemlərin fasiləsiz enerji təminatını verə bilər. Ölkə başçısı malik olduğumuz coğrafi relyefin də əhəmiyyətini qeyd etdi: “Baxmayaraq, biz Cənub ölkəsiyik, amma bizim çox soyuq bölgələrimiz də var ki, orada ilin böyük hissəsində şaxtalı hava şəraiti mövcuddur. Ona görə beynəlxalq data mərkəzləri habı kimi biz öz rolumuzu görürük və Slovakiya şirkətləri ilə bu istiqamətdə çalışmaq fikrindəyik”. Bununla da, Azərbaycanın süni intellektə, rəqəmsal infrastruktur və data-hablara yatırdığı sərmayələr ölkəni regionun ən böyük IT mərkəzlərindən birinə çevirir. Slovakiya üçün isə bu əməkdaşlıq ucuz enerji resurslarına çıxış və öz rəqəmsal iqtisadiyyatını inkişaf etdirmək üçün yeni imkanlar deməkdi.
Prezident Pelleqrininin bəyanatlarının ən mühüm siyasi hissələrindən biri Ermənistanla sülh müqaviləsinin paraflanması barədə idi: “slovak xalqı adından cənab Prezidenti və Azərbaycan Respublikasını təbrik etmək istərdim. Çünki uzun illərdən sonra Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sülh müqaviləsi paraflanmışdır. Bilirsiniz ki, bu müqavilə Ağ Evdə Prezident Donald Trampın iştirakı ilə imzalanmışdır. Azərbaycan bu gün sülh şəraitində yaşayır və onun vətəndaşları, cəmiyyət diqqəti ölkənin inkişaf etdirilməsinə yönəldib. Artıq diqqət postmüharibə dövrünə yönəldilib” Yəni Avropa tərəfdaşları açıq şəkildə etiraf edirlər ki, Bakı diplomatik qələbə qazanıb, davamlı sülh və əraziləri üzərində tam nəzarət bərpa olunub. Faktiki olaraq Slovakiya göstərir ki, Cənubi Qafqazın gələcəyi Azərbaycanın liderliyi prizmasından görülür.
Diqqətəlayiq haldır ki, bir Slovakiya şirkəti Qarabağ iqtisadi rayonunda "ağıllı şəhər"in tikintisində iştirak edir. Bu, simvolikdir: Avropa texnologiyaları Azərbaycanın erməni işğalından azad edilmiş ərazilərin bərpasına töhfə verir və əməkdaşlığa siyasi dərinlik verir. Hər iki liderin qeyd etdiyi Bratislava-Bakı birbaşa reysinin açılması niyyəti də eyni dərəcədə vacibdir. Birbaşa hava əlaqəsi turizm və işgüzar əlaqələri əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər, eyni zamanda Azərbaycanın Mərkəzi Avropa ilə logistika əlaqəsini yaxşılaşdıra bilər. Bu səfər bir daha göstərdi ki, Azərbaycanın çoxvektorlu siyasəti müasir diplomatiyada sadəcə bir termin deyil. O, real, davamlı və əsaslı bir kursu əks etdirir. Hər bir istiqamətdə prioritetlər dəqiq müəyyən edilib və hər bir vektor qarşıya qoyulan məqsəd və nəticəyə nail olmaq üçün həyata keçirilir.
Beləliklə, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Slovakiyaya rəsmi səfəri ikitərəfli münasibətlər tarixində əlamətdar bir hadisəyə çevrildi və Bakı ilə Bratislava arasında siyasi dialoqun və iqtisadi tərəfdaşlığın yeni səviyyəsini nümayiş etdirdi. Qlobal siyasətdə davam edən tektonik dəyişikliklər, Avropanın enerji təhlükəsizliyi problemləri və geosiyasi qarışıqlıqla üzləşdiyi bir şəraitdə bu cür əlaqələr təkcə simvolik əhəmiyyət kəsb etmir, həm də konkret praktiki məzmun qazanır.
Hicran Hüseynova,
Milli Məclisin komitə sədri, professor
