Cari ilin ötən 11 ayında ölkəmizdən qaz ixracı ahəngdar davam edib və keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 5 faiz artıb. Bu il Azərbaycandan qaz idxal edən ölkələrin sayı da çoxalıb.
Hələlik sonuncu idxalçı Slovakiyadır. Belə ki, bu ayın 1-dən Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) tərəfindən Slovakiyanın ən böyük dövlət enerji təchizatçısı olan SPP şirkətinə qaz təchizatına başlanılıb. SOCAR-dan verilən məlumata görə, qaz təchizatı bu şirkət və SPP arasında qısamüddətli pilot müqavilə əsasında reallaşdırılan əməkdaşlıq çərçivəsində həyata keçirilir. Şirkətlər daha uzunmüddətli enerji tərəfdaşlığını inkişaf etdirməyi hədəfləyirlər.
Bu qaz təchizatları sayəsində SOCAR öz ixrac istiqamətlərini şaxələndirməyə davam edir. İndi Azərbaycandan 12 ölkə mavi yanacaq alır. Bunlar Gürcüstan, Türkiyə, İtaliya, Yunanıstan, Bolqarıstan, Rumıniya, Macarıstan, Serbiya, Sloveniya, Xorvatiya, Şimali Makedoniya və Slovakiyadır.
Qaz ixracının artırılması üçün bir sıra vacib şərtlər var ki, bunlardan biri də hasilatın artırılmasıdır. Bu il ixracın artırılmasına imkan verən də məhz çıxarılan qazın həcmi olub. Belə ki, yanvar-noyabr aylarında 45,8 milyard kubmetr təbii qaz hasil edilib. Bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,1 faiz çoxdur. Energetika Nazirliyinin məlumatına görə, qazın xeyli hissəsi - 25,3 milyard kubmetri "Şahdəniz" yatağından hasil olunub. Məlum olduğu kimi, "Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlar blokundan neftlə yanaşı səmt qazı da çıxarılır ki, bunun da həcmi 12,1 milyard kubmetr təşkil edib. 1,4 milyard kubmetr qaz son dövrdə hasilata başlayan "Abşeron" yatağından alınıb. Qalan 7 milyard kubmetr qaz isə SOCAR-ın istismarında olan yataqların payına düşüb. Ümumilikdə ölkə üzrə ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 1,8 milyard kubmetr artımla qaz hasil edilib.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, "Azəri-Çıraq-Günəşli" və "Şahdəniz" yataqları istismara veriləndən cari il dekabrın 1-dək 648,4 milyon ton neft (qaz kondensatı ilə birlikdə), 462,8 milyard kubmetr qaz verib. "Azəri-Çıraq-Günəşli"dən 600,1 milyon ton neft, 228,5 milyard kubmetr qaz, "Şahdəniz"dən 48,3 milyon tona yaxın kondensat, 234,3 milyard kubmetr qaz çıxarılıb. Bu yataqlardan 646,4 milyon ton neft, 167,6 milyard kubmetr qaz ixraca nəql edilib.
İlin əvvəlindən hasil olunan mavi yanacağın həcminin yarısı ixraca yönəldilib. 11 ayda xaricə qaz satışı 22,9 milyard kubmetr təşkil edib ki, bu da qeyd edildiyi kimi, 2023-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 5 faiz çoxdur.
İxrac üçün daha bir vacib şərt infrastukturun olmasıdır ki, Azərbaycan bu sahədə də sanballı layihələr gerçəkləşdirib. Gürcüstana qaz Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (CQBK) ilə 2006-cı ildən ixrac edilir. Növbəti ildən isə qaz Gürcüstan-Türkiyə sərhədində CQBK-ya qoşulan 280 kilometrlik əlavə xətlə Ərzuruma çatdırılır. Bütövlükdə bu xətt Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəməri adlanır. Türkiyəyə qaz həmçinin 2018-ci ilin ortalarından TANAP (Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri) vasitəsilə nəql edilir.
Avropa isə Azərbaycan qazını 2020-ci ilin son günündən almağa başlayıb. Qazı qoca qitəyə "Cənub qaz dəhlizi"nin sonuncu seqmenti olan TAP (Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri) çatdırır. Xatırladaq ki, dəhlizin digər seqmentləri genişləndirilmiş CQBK və TANAP-dır. "Cənub qaz dəhlizi"nin yeni interkonnektorla şaxələndirilməsi ixrac coğrafiyasının getdikcə genişlənməsinə imkan yaradır. 2022-ci il oktyabrın 1-də Bolqarıstanın Sofiya şəhərində Yunanıstan-Bolqarıstan Qaz İnterkonnektorunun (IGB) açılışı mərasimi keçirilib.
2023-cü il dekabrın 10-da isə Serbiyanın Niş şəhərində Serbiya-Bolqarıstan Qaz İnterkonnektoru açıldı.
Beləliklə, bu ilin 11 ayında Gürcüstana 2,2 milyard kubmetr qaz ötürülüb. Avropaya ixrac olunan qaz 11,7 milyard kubmetr (7,8 faiz artım) təşkil edib. Türkiyəyə 9 milyard kubmetr qaz (3,4 faiz artım) satılıb. Bu həcmin 5,1 milyard kubmetri TANAP-la nəql olunub.
Hazırda ölkəmiz özünün "yaşıl enerji" layihələrinə doğru da inamla irəliləyir. Bu layihələrin gerçəkləşməsi nəticəsində xeyli qaza qənaət ediləcək ki, onu da ixraca yönəltmək mümkün olacaq. Azərbaycan gələcəkdə eyni zamanda "yaşıl enerji" ixracatçısı da olacaq.
Flora SADIQLI,
"Azərbaycan"
