Azərbaycan bu gün sürətlə dəyişən qlobal iqtisadi mənzərə şəraitində Şərqlə Qərb arasında körpü rolunu oynayaraq öz inkişafının həlledici tarixi mərhələsinə qədəm qoyur. Rəqəmsal iqtisadiyyatın sürətli inkişafı, elektron hökumətin yaranması, hüquqi institutların güclənməsi ölkənin qlobal texnoloji və maliyyə axınlarına inteqrasiyası üçün yeni imkanlar açır. Bu kontekstdə Azərbaycanın Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyada davamlı iqtisadi artım və əməkdaşlığa təkan verə bilən innovasiya və yüksək texnologiyalı biznes üçün regional mərkəz kimi rolu xüsusilə əhəmiyyətlidir.
AZƏRTAC Avrasiya və Baltikyanı ölkələrdə rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafını və resursdan asılı modeldən biliklərə yönələn iqtisadiyyata keçidi təşviq edən “StrategEast Center for a New Economy” müstəqil təşkilatının təsisçisi və prezidenti, rəqəmsal iqtisadiyyat və innovasiyalar üzrə ekspert Anatoli Motkin ilə müsahibəni təqdim edir.
- “StrategEast” Şərqlə Qərbin kəsişməsində yerləşən ölkələrdə fəaliyyət göstərir. Bu gün Azərbaycanın bu geoiqtisadi tarazlıq məkanında hansı rol oynadığını görürsünüz?
- Fikrimcə, Azərbaycan hazırda geniş, gənc, savadlı əhalisi olan, öz regionunun xüsusiyyətlərini dərk edən, Qərb korporasiyaları və beynəlxalq maliyyə institutları ilə qarşılıqlı əlaqədə lazımi bacarıq və təcrübəyə malik ölkə kimi unikal mövqe tutur. Bu, Azərbaycanın Şərqlə Qərb arasında iqtisadi körpüyə çevrilməsinə yaxşı imkanlar yaradır.
- Azərbaycanın rəqəmsal iqtisadiyyatın və elektron hökumətin inkişafındakı uğurlarını necə qiymətləndirirsiniz? Ölkənin regional IT habı olmaq potensialı varmı?
- Azərbaycan artıq xeyli sayda dünyasəviyyəli rəqəmsal məhsullar yaradıb. Lakin bu, həqiqi rəqabətədavamlı rəqəmsal iqtisadiyyat yaratmaq üçün kifayət deyil. Yerli mütəxəssislərin təcrübəsini artırmaq üçün iri beynəlxalq IT şirkətlərinin inkişaf mərkəzlərinin mövcudluğunu əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirmək lazımdır. Bu kontekstdə “StrategEast” regionun ən böyük IT oyunçularından birinin - Amerikanın EPAM şirkətinin ofisinin qarşıdan gələn açılışını alqışlayır. Bu hadisə bir çox digər iri şirkətlər üçün mühüm siqnala çevrilərək Azərbaycanın böyük rəqəmsal bizneslər üçün cəlbedici məkana çevrildiyini nümayiş etdirir.
- “StrategEast”in prioritetlərindən biri dayanıqlı iqtisadiyyatın əsası kimi hüquqi institutların inkişafı və qanunun aliliyidir. Azərbaycanın bu sahələrdə irəliləyişini necə qiymətləndirərdiniz?
- Əslində, “StrategEast” fəaliyyət göstərdiyimiz ölkələrdə bütövlükdə hüquq sistemində islahatlar aparmaq məqsədi daşımır. Bilik və təcrübəmizin unikallığı davamlı və beynəlxalq sərmayəçilər üçün cəlbedici olan yüksək texnologiyalı sektorun yaradılması üçün zəruri şərtləri başa düşməyimizdən ibarətdir. Bunu bilik iqtisadiyyatı adlandırmaq olar. Azərbaycan artıq bütün lazımi qanun və qaydaları işləyib hazırlayıb, indi əsas məsələ aparıcı oyunçuları bazara cəlb etməkdir, bu, hərtərəfli yanaşma tələb edir, çünki təkcə qanunvericilik kifayət etmir.
- Siz “StrategEast” təşəbbüsünün bir hissəsi olaraq Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiyada təhsil və IT proqramlarına başlayırsınız. Azərbaycanı bu proqramların potensial iştirakçısı kimi nəzərdən keçirirsinizmi?
- Son illərdə “StrategEast” Azərbaycanda müxtəlif universitetlərdə həm tələbələr, həm də professor-müəllim heyəti üçün fəal şəkildə təhsil proqramları həyata keçirir. “StrategEast IT HUB” Azərbaycan proqramı vasitəsilə yüzlərlə azərbaycanlı tələbə təkcə beynəlxalq bazarlarda işləmək üçün lazım olan bilikləri deyil, həm də aparıcı texnologiya şirkətlərindən sertifikatlar əldə edib. Tamamlanmış layihələr arasında Azərbaycan İqtisadiyyat Nazirliyinin dəstəyi ilə Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı ilə birgə həyata keçirdiyimiz Gəncə, Naxçıvan, Sumqayıt və digər regional mərkəzlərdən olan tələbələr üçün IT üzrə təlim proqramını qeyd etmək lazımdır. “Oracle” və IDDA agentliyi ilə birgə həyata keçirilən Azərbaycan universitetlərinin tələbələri üçün təlim proqramını da qeyd etmək lazımdır. Bizim yanaşmamızın unikal xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, Azərbaycana cəlb etməyi planlaşdırdığımız iri şirkətlərin proqramçıları mentor kimi fəaliyyət göstərirlər və bu yolla onlar mahiyyətcə öz gələcək işçilərini öyrədirlər. Bütün bu təlimlər tələbələr üçün tamamilə ödənişsiz əsasda təmin olunur.
- Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında regional innovasiya ekosistemlərinin yaradılması potensialını görürsünüzmü? Azərbaycan bu məsələdə hansı rolu oynaya bilər?
- “StrategEast” hər hansı bir ölkəyə təkbaşına qlobal texnoloji lider olmaq üçün etibar etməkdənsə, əsas olaraq, diqqətini regional və regionlararası əməkdaşlığın uğuruna yönəldib. Biz “IT Park Uzbekistan” və “Astana HUB” arasında artan əməkdaşlığı həvəslə dəstəkləyirik və bu səmərəli alyansa yeni ölkələrin daxil olmasını alqışlayırıq. Zənnimcə, Azərbaycan Qafqazın və Mərkəzi Asiyanın texnoloji ekosistemi üçün regional Sinqapur kimi çıxış edə bilər – həmin ərazilər mənim həmkarımın və böyük regional innovasiya liderinin baxışı sayəsində Mərkəzi Avrasiyada vahid məkanda birləşdirilib.
- “StrategEast”in digər ölkələrin dövlət və ya özəl qurumları ilə uğurlu əməkdaşlığının hansı nümunələri Azərbaycana şamil edilə bilər?
- Sizə ən yaxın nümunə Gürcüstandır, burada Gürcüstan İnnovasiyalar və Texnologiyalar Agentliyi və İqtisadiyyat Nazirliyi ilə əməkdaşlıq sayəsində biz praktiki olaraq sıfırdan yerli IT sənayesinin genişmiqyaslı və dinamik inkişaf edən ixrac seqmentini yarada bilmişik. 2024-cü ilin sonuna bu sektor Gürcüstan üçün illik 1,2 milyard dollardan çox ixrac gəliri əldə edib. Lakin bu nəticə böyük texnoloji şirkətlərin dəstəyi və onlar arasında qazandığımız reputasiya olmadan mümkün olmazdı. Ən əsası isə, Azərbaycanda olduğu kimi, biz Gürcüstanda da dünya nəhəngi olan EPAM-ı ölkəyə etibar etməyə və burada fəaliyyətə başlamağa inandırmaqla başladıq.
- Qlobal rəqəmsal iqtisadiyyat kontekstində postsovet ölkələrinin gələcəyini necə təsəvvür edirsiniz? Hansı ölkələr artıq sıçrayış edir və Azərbaycan bu dairəyə qoşula bilərmi?
- Postsovet iqtisadi modelindən bilik iqtisadiyyatına keçid; postsovet ölkələrini dayanıqlı bazar iqtisadiyyatına çevirən də məhz budur. İlk baxışda, bir çox iqtisadi sektorlardan yalnız biri kimi görünən texnologiya sektoru ən səmərəli və sürətlə böyüyən olsa da, nəticədə bütün iqtisadi modeli transformasiya edərək onu daha rəqabətli hala gətirəcək və qlobal kontekstlə inteqrasiya edəcək. Şübhəsiz ki, Azərbaycan təkcə gənclərinin istedadı deyil, həm də ölkənin ali rəhbərliyinin siyasi iradəsi sayəsində regionun qlobal texnoloji və istehsal zəncirlərinə inteqrasiyasının aparıcı qüvvələrindən birinə çevriləcəkdir. Bu gün biz Azərbaycan iqtisadiyyatının ənənəvi resurs əsaslı modeldən bilik əsaslı modelə mükəmməl transformasiyasının şahidi oluruq və bu prosesdə iştirak edirik. Bu, labüd prosesdir. Səudiyyə Ərəbistanının keçmiş neft naziri Şeyx Əhməd Zəki Yamaninin 1970-ci illərin ortalarında qeyd etdiyi kimi: “Daş dövrü daşsızlıq üzündən bitməyib və neft erası dünyada neft tükənməzdən çox əvvəl başa çatacaq”.
jpg_1762509871.jpg)
