Ağacların kütləvi şəkildə qırılmasının 90 faizi tropik meşələrdə baş verir
Hazırda dünyada meşələr 4,06 milyard hektar, yəni quru ərazinin 31 faizini əhatə edir. Avropa, o cümlədən Rusiyanın bütün meşə sahələrinin 25 faizini təşkil edir. Cənubi Amerikada 21 faiz, Şimali və Mərkəzi Amerikada 19 faiz, Afrikada 16 faiz, Asiyada 15 faiz, Okeaniyada 5 faiz meşə sahələri var.
Dünyada hələ də ən azı 1,11 milyard hektar "balta dəyməmiş" meşələr var - bunlar yerli ağac növlərindən ibarət olan meşələrdir. Bu meşələrdə insan fəaliyyətinin aydın ifadə edilmiş əlamətləri yoxdur və ekoloji proseslər pozulmur. Dünyadakı meşələrin yarısından çoxu - 61 faizi üç ölkədə yerləşir- Braziliya, Kanada və Rusiya Federasiyasında 1990-cı ildən bəri müdaxiləyə məruz qalmamış meşələrin sahəsi 81 milyon hektar azalıb, lakin son on ildə onların yoxa çıxma sürəti iki dəfədən çox ləngiyib.
Son 30 ildə 420 milyon hektar meşə itkisi
BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) məlumatına görə, 1990-cı ildən bəri dünyada meşə sahəsi 178 milyon hektar azalıb ki, bu da təxminən Liviya ərazisinə bərabərdir. Amma bu göstərici həm bəzi ölkələrdə meşə sahələrinin azalmasını, həm də digər ölkələrdə onların çoxalmasını ehtiva edir.
Buradan belə bir qənaət yaranır ki, meşələrin böyüməsi onların itkisini kompensasiya etməkdən uzaqdır. Əgər söhbət ağacların, o cümlədən kənd təsərrüfatı məqsədləri üçün meşələrin qırılmasından gedirsə, onda son 30 ildə itkilər 420 milyon hektar təşkil edib. Eyni zamanda, meşələrin qırılma sürəti azalmaqdadır. Əgər 1990-2020-ci illərdə hər il 16 milyon hektar sahə itirilibsə, 2010-2015-ci illərdə bu, 12 milyon hektar, son beş ildə isə 10 milyon hektar təşkil edib.
Son 10 ildə ən çox illik meşə itkisinə məruz qalan ilk on ölkə Braziliya, Konqo Demokratik Respublikası, İndoneziya, Anqola, Tanzaniya, Paraqvay, Myanma, Kamboca, Boliviya və Mozambikdir. Meşə sahələrinin ölçüsünün artdığı ölkələr arasında isə Çin, Avstraliya, Hindistan, Çili, Vyetnam, Türkiyə, ABŞ, Fransa, İtaliya və Rumıniya var.
Milyonlarla insanın rifahı meşələrin vəziyyətindən asılıdır
Dünyada milyonlarla insanın rifahı meşələrin vəziyyətindən asılıdır. Onlar üçün bu, qida və gəlir mənbəyidir. 60 min ağac növünün bitdiyi meşələr çoxlu sayda bitki və heyvanların məskənidir. Amfibiyaların 80 faizi, quşların 75 faizi, məməlilərin 68 faizi orada yaşayır. Beləliklə, meşələrin müdafiəsi qorxunc sürətlə azalan biomüxtəlifliyin qorunması deməkdir.
Son bir neçə onillikdə meşələrin qırılma sürəti olduqca əhəmiyyətli dərəcədə azalsa da, bu, yenə də əsas narahatlıq olaraq qalır. Vəziyyət dəyişməsə, meşələrin davamlı idarə olunması ilə bağlı Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinin hədəflərinə çatmaq qeyri-mümkün olacaq.
Qarşılıqlı faydalı qərarlar qəbul edilməlidir
2010-2020-ci illərdə meşələrin qırılma sürəti 2000-2010-cu illərlə müqayisədə, demək olar ki, 30 faiz azalıb. Bu barədə Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) bu günlərdə Seulda keçirilən XV Dünya Meşəçilik Konqresində təqdim etdiyi hesabatda məlumat verilir. Bununla belə, Cənubi Amerikada otlaqlara mal-qara buraxılması və ya Asiyada əkin sahələrinin genişləndirilməsi kimi amillər səbəbindən tropik meşələr hələ də risk altındadır.
Ağacların kütləvi şəkildə qırılmasının 90 faizi tropik meşələrdə baş verir - 157 milyon hektar. Bu, Qərbi Avropa ilə müqayisə edilə bilən bir ərazidir.
Hesabatda vurğulandığı kimi, yaxşı xəbər ondan ibarətdir ki, tropiklərdə meşələrin qırılma sürəti əhəmiyyətli dərəcədə azalıb - 2000-2010-cu illərdə ildə 10,1 milyon hektardan 2010-2020-ci illərdə ildə 7 milyon hektara qədər düşüb.
FAO-nun baş direktorunun köməkçisi Mariya Elena Semedo konqresdə bildirib ki, kənd təsərrüfatının davamsız inkişafı və torpaqdan istifadənin digər növləri, xüsusən də ən yoxsul ölkələrdə meşələrimizə təzyiq göstərməkdə davam edir. Ancaq meşələrimizi məhv etmədən dünyanı qidalandırmaq üçün istifadə edə biləcəyimiz və qəbul etməli olduğumuz qarşılıqlı faydalı qərarlar mövcuddur.
Meşələrin qırılmasının əsas səbəbləri
Əkin sahələrinin genişləndirilməsi meşələrin qırılmasının əsas amilidir (təxminən 50 faiz). İkinci mühüm amil mal-qaranın otarılmasıdır (38,5 faiz).
126 ölkə və ərazinin məlumatlarının təhlilinə əsaslanan tədqiqat göstərir ki, torpaqdan istifadənin konversiyasına görə Mərkəzi Amerikanın tropik bölgələri ən böyük təhlükə altındadır: 2000-2020-ci illərdə Mərkəzi Amerikanın tropik regionunda meşələrin 30,3 faizi yox olub.
Qlobal meşə sahəsinin illik artımı cüzidir: 2000-ci ildən 2010-cu ilə qədər ildə 4,2 milyon hektardan 2010-2020-ci illər ərzində ildə 4,7 milyon hektaradək artıb. 2000-ci ildən 2020-ci ilə qədər yeni salınmış meşələrin sahəsi 46 milyon hektar artıb.
Son 30 il ərzində qorunan meşə ərazilərinin sahəsi 191 milyon hektar artaraq 726 milyon hektara çatıb ki, bu da dünya meşələrinin 18 faizini təşkil edir.
Getdikcə daha çox dövlət meşə idarəetmə planlarını qəbul edir.
Rizvan CƏFƏROV,
"Azərbaycan"
