Qətiyyətli addımlar atılmasa, demokratik eroziya, daxili parçalanmalar baş verəcək

Avropa İttifaqında qanunun aliliyi bir neçə ildir ki, pisləşir. Bu barədə yeni dərc olunmuş hesabatda deyilir. Ədliyyə sistemini, korrupsiyaya qarşı mübarizəni və media azadlığını əhatə edən demokratiya indeksləri davamlı və sistemli problemlərlə üzləşib.

Avropa Vətəndaş Azadlıqları İttifaqının dərc etdiyi "Qanunun aliliyinə dair" hesabat göstərir ki, vəziyyət Aİ-yə üzv dövlətlər arasında fərqli olsa da, son illərdə qanunun aliliyinin ciddi problemlərlə üzləşdiyi geniş və fundamental tendensiya müşahidə olunur.

1000 səhifəlik hesabat hər il hazırlanır və onun bu il açıqlanan altıncı versiyası Avropa Vətəndaş Azadlıqları İttifaqının koordinasiyası ilə Aİ-nin 21 ölkəsindən 43 insan hüquqları təşkilatının əməkdaşlığı sayəsində ortaya çıxıb.

Təşkilatın araşdırmasının ən heyrətamiz nəticələrindən biri qeydə alınan pozuntuların  sayının davamlı artması və Aİ daxilində qanunun aliliyinin ümumi şəkildə pisləşməsidir. Ayrı-ayrı ölkələrdə fərqliliklər olsa da, ümumilikdə qeyd etmək olar ki, qanunun aliliyinin bütün fundamental aspektləri, yəni ədliyyə sistemi, korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirləri, media azadlığı, nəzarət və tarazlıq, vətəndaş məkanı və insan hüquqları son illərdə oxşar və getdikcə daha ciddi problemlərlə üzləşib. Bu, bütün blokda qanunun aliliyi sahəsində davamlı və sistemli çatışmazlıqları açıq şəkildə nümayiş etdirir.

Hesabata görə, ədliyyə sistemi siyasi manipulyasiyadan, resursların çatışmazlığından və hüquqi yardıma maneələrdən əziyyət çəkməkdə davam edir ki, bu da onun müstəqilliyinə, keyfiyyətinə və səmərəliliyinə xələl gətirir.

Ümumi mənzərə onu göstərir ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə şəffaflığın olmaması, zəif icraat və məlumat verənlərin qeyri-adekvat müdafiəsi ilə səciyyələnməkdə davam edir. Bu isə hökumətlərin dürüstlüyünə inamı sarsıdır.

Siyasi təsir tənzimləyicilərin müstəqilliyinə xələl gətirdiyindən, mülkiyyətin təmərküzləşməsi plüralizmə mane olduğundan və jurnalistlər getdikcə daha çox təqib və hüquqi problemlərlə üzləşdiyindən media azadlığı bir çox ölkədə təhlükə altında qalır.

Sürətli qanunvericilik proseslərindən həddən artıq istifadə edilməsi, müstəqil dövlət orqanlarının işinə siyasi müdaxilə, seçki sisteminin bütövlüyünün pozulması nəticəsində nəzarət və tarazlıq sistemi daha da zəiflədilir ki, bütün bunlar hakimiyyət üzərində demokratik və hüquqi nəzarəti pozur.

Üstəlik, geniş yayılmış qarayaxma kampaniyaları hökumətləri məhdudlaşdırıcı qanunlar qəbul etməyə sövq etdiyindən, xüsusən də söhbət dinc etirazlar, toplaşmaq və birləşmək azadlığından gedirsə, vətəndaş məkanı daralmağa davam edir.

Nəhayət, miqrasiya siyasətinin sərtləşdirilməsi, həssas qrupların qeyri-adekvat müdafiəsi və regionda azlıqlara qarşı artan ayrı-seçkilik və nifrət ifadələri səbəbindən insan hüquqları artan təzyiq altındadır.

Hesabat müəlliflərinin qeyd etdiyi kimi, bu daxili çağırışlar dəyişən geosiyasi mənzərə fonunda yaranır: ifrat sağçı populizmin artması, ABŞ-də demokratik geriləmə və qlobal münaqişələr Avropanın siyasi trayektoriyasını formalaşdırır.

İfrat sağın artan təsiri Aİ birliyini təhdid edir, eyni zamanda Rusiya-Ukrayna müharibəsi və Avropa təhlükəsizliyinə transatlantik dəstəyin azalması blokun davamlılığını şübhə altına alır. Miqrasiya siyasəti getdikcə məhdudlaşdırıcı xarakter alır, dövlətlər çox vaxt beynəlxalq hüququ pozaraq sərhədləri sərtləşdirir və sığınacaq hüquqlarını məhdudlaşdırır. Eyni zamanda Aİ-nin tətbiq mexanizmləri zəif olaraq qalır və qanunun aliliyi və fundamental hüquqların vacibliyi haqqında aydın siqnal göndərmək əvəzinə qeyri-liberal meyillərin çiçəklənməsinə imkan verir. Qətiyyətli addımlar atmasa, Aİ daha da demokratik eroziya, daxili parçalanma və qlobal nüfuzunun zəifləməsi riskini daşıyır.

Rizvan CƏFƏROV,

"Azərbaycan"