Bəzən zahirən gözəl və yaraşıqlı olan insanların həyata bir addım öndə başladıqlarını deyirlər. İnsanlarda mənəvi dəyərlər əsas olsa da, beynimiz qarşılaşdığımız insanları öncə xüsusiyyətlərindən çox, xarici görünüşünə görə dəyərləndirir. Təbii ki, istisna halların da olması mümkündür. Lakin bu, ümumi qanunauyğunluğu pozmur.
Demək olar ki, hər kəsin, xüsusilə də oğlanların arzuladığı uca boy daxili və ətraf mühit amillərinin qarşılıqlı təsirindən, əsasən genetikadan, habelə idmanla məşğul olmaqdan və inkişaf dövründəki qidalanmadan asılıdır. Sümüklərin uzanma prosesi qızlarda 18-20, oğlanlarda isə 22 yaşına kimi davam edir. Ata-ananın boyunun hündürlüyü əksər hallarda övladlarının da boylarının uca olmalarını şərtləndirir. Lakin burada yeddi nəsil önəmli meyar sayılır. Belə ki, nəsildə qısaboylu insanlar varsa, bu, uşağın DNK-sında kodlanır. Bu zaman hormonal balans və qida rasionuna diqqət edərək boyun uzanmasına nisbətən kömək etmək olar.
Bəzən uzunboylu kişi və qadınların daha dominant, sağlam və ağıllı olduqları düşünülür. Lakin buz dağının görünməyən tərəfi də var. Belə ki, mütəxəssislər hündür olmağın sağlamlığa mənfi təsirlər də göstərdiyini deyirlər. Hələ 1992-ci ildə bioloji antropoloq Tomas Samaras Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının bülletenində ucaboylu insanların daha qısa ömür sürdüyünü iddia edən bir araşdırma dərc etdirib.
İsveçin Karolinska İnstitutunun tədqiqatçıları uca boyun xərçəng riskini artırdığını, boyun hər 10 santimetrində xərçəng riskinin qadınlarda yüzdə 18, kişilərdə isə yüzdə 11 faiz artdığını təyin ediblər. Bu, hündür insanların xərçəngə çevrilə bilən hüceyrələrinin daha çox olması ilə izah edilib. Bəlkə elə buna görə də kişilərin xərçəngə tutulma riski qadınlara nisbətən 50 faiz yüksəkdir.
Türkiyəli professor Osman Müftüoğlunun sözlərinə görə, orqanizmdəki qocalmış hüceyrələrin bəziləri ölməkdən imtina edir və "zombi hüceyrələr"ə çevrilir. Bu "zombilər" iltihaba səbəb olan maddələr istehsal edərək gənc hüceyrələrin öz işlərini görmələrinə mane olurlar. Ölməyən, lakin normal hüceyrə funksiyalarını yerinə yetirə bilməyən bu hüceyrələr yaşlılığa bağlı osteoartrit, ateroskleroz, altsheymer və parkinson kimi nevroloji degenerativ xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Gənc bədən "zombi hüceyrələri" və toxumalarını təmizləyə bildiyi halda, immun sistemi yaşlandıqca proses dayanır. Bu hüceyrələr toxumalarda toplanır və qocalmağa səbəb olur.
İnsan orqanizmində olan yararsız və mənfi hüceyrələrin kiçik bir hissəsini belə təmizləmək yaşa bağlı orqan pozulmalarını gecikdirir, ömrün uzunluğunu və keyfiyyətini artırır. Bu hüceyrələri məhv edən molekullara senolitiklər deyilir. Ən güclü senolitik COVID-19 pandemiyası zamanı adı daha çox hallanan immunitet-gücləndirici kversetindir. Güclü antioksidant təsirə malik bu maddə sərbəst radikalları zərərsizləşdirir, iltihabı yox edir, ürək və xərçəng xəstəliyinin qarşısını alır, beyində yaddaş pozulmasını, qocalıq demensiyasının yaranmasını əngəlləyir, allergiyanı yüngülləşdirir, immuniteti dəstəkləyir, bağırsaqlara prebiotik kimi təsir edir, C vitamininin mənimsənilməsini artırır, sinkə dəstək olur, beynin qavrama qabiliyyətini yülsəldir. Kversetitinin gündəlik dozası böyüklər üçün 10-40 mq-dır. Bir boşqab tərəvəz, 500 qram meyvə 250-300 mq kversetin deməkdir.
Kversetin qırmızı soğan, brokkoli, kələm, bolqar bibəri, qırmızı alma, armud, üzüm, kahı, qarabaşaq, qoz, badam və xurmanın tərkibində olur. Mütəxəssislər orqanizmin bu maddəni yaxşı mənimsəsin deyə, tərəvəzləri zeytun yağı ilə qarışdırıb yeməyi tövsiyə edirlər.
Fisetin də güclü senolitikdir. O, beyin funksiyasını qoruya bilər, oksidləşdirici stresi azalda bilər və sağlam qocalmanı dəstəkləyə bilər. Kversetindən daha güclü və təsirli olan bu maddə nisbətən az məhsulda mövcuddur. Onun ən güclü mənbəyi çiyələkdir. Hər gün 50-100 qram çiyələk böyük lif gücü verir. Mütəxəssislər bildirirlər ki, tövsiyə edilən qidaları qəbul etməklə hər bir insan orqanizmini zərərli maddələrdən təmizləyə, yaşlanma prosesini yavaşlada bilər.
Ülkər XASPOLADOVA,
"Azərbaycan"
