20 Fevral 2022 02:16
5952
Elm və texnika
A- A+
Təsadüfi kəşf - kibrit

Təsadüfi kəşf - kibrit

 

Kibritin mövcudluğundan əvvəl də ciblərdə kiçik qutulara rast gəlinirdi. Bu qutuların içərisində isə polad parçası, kiçik daş və süngər olurdu. Poladla daşın qığılcığımı süngəri alovlandırırdı. Yanan süngər də həmin zamanın alışqan funksiyasını daşıyırdı. İlk kükürdlü çubuqlardan Çində eramızdan əvvəl 577-ci ildə istifadə edilib. Qədim romalılara da bu çubuqlar məlum idi. Lakin həmin çubuqların sürtülərək yandırıla biləcəyi XIX əsrə qədər məlum olmayıb.

Bu üsulların əvəzinə əsl kibritdən istifadə 1826-cı ildə ingiltərəli kimyaçı Con Volkerin icadı ilə edilib. O, bunu təsadüf nəticəsində tapıb. Volker tüfənglər üçün fitillər hazırlayırdı. Bir dəfə çubuqla kimyəvi maddələri qarışdıran zaman çubuğun ucunda qurumuş qat əmələ gəlmişdi. Bu hissəni çubuqdan qoparmaq üçün yerə sürtən zaman alovlanmışdı. O bu kəşfini görəndə müxtəlif təcrübələr apararaq kibrit hazırlamağa başladı. Lakin ixtirasını patentləşdirməmiş, eləcə də heç bir gəlir əldə etməmişdi.

Bu ixtiranı oğurlayan Samuel Cons adlı sahibkar isə ideyanı patentləşdirib, kibritləri istehsal edərək varlanıb. Lakin hazır yanan çöplərdən olduqca kəskin iy gəlirdi. Kibritə daha çox tələb əsasən siqaret çəkənlər tərəfindən idi. Hətta qutuların üzərində “Siqaret yandıran kibrit sağlamlığa zərərlidir” yazısı da qeyd olunurdu.

1830-cu ildə fransız C.Sauria kibritin kimyəvi qarışığına “ağ fosfor” maddəsini əlavə edərək asan alışan və qoxusuz bir kibrit hazırlayıb. İngiltərə fabriklərində belə kibritlərin istehsalı üçün qadın və uşaq əməyindən istifadə edilirdi. Həmin vaxt ağ fosfor isə işçi uşaqlarda sümük xəstəliklərinin yaranmasına səbəb olurdu. Bundan əlavə, işçilər gündə 14 saat işləməyə məcbur edilirdilər. Aldıqları məvacibin isə olduqca aşağı olmasına baxmayaraq, üstəlik hər hansı səhvə yol verdikdə maaşlarından da cərimələnirdilər. Ağ fosforun zəhərli olması, həmçinin bir qızın işdən səbəbsiz çıxarılması gərginliyi daha da artırmışdı. Baş verənlərə etiraz olaraq kibrit fabrikini hədəf alan “Londonda ağ köləlik” başlıqlı məqalə də dərc edilmişdi. İşçilərin tətil elan etməsi ilə şərtlər yumşaldılmış, ağ fosforun istifadəsinə bir çox ölkədə qadağa qoyulmuşdu.

Fosforun qırmızı növündən istifadə edərək kibrit hazırlayan şəxs 1855-ci ildə isveçli E.Lundstrom olub. Qırmızı fosfor ağa nisbətən təhlükəsiz və daha gec alışan maddədir. Buna baxmayaraq, qiyməti baha olduğundan əksər fabriklər ağ fosfordan istifadəyə üstünlük verirdi. Günümüzdə hazırlanan kibritlərə ən yaxın nümunə də məhz qırmızı fosfordan olanlardır.

Hazırda kibrit istehsalında müxtəlif material və üsullardan istifadə edilir. Kibrit çöplərində əsas 3 material - taxta, karton və mum olur. Həmçinin onlar alovlanma üsuluna görə də xüsusi və hər hansı səthə sürtdükdə alışan növlərə bölünür.

Məişət kibritlərdən əlavə küləkdə, yağışda yanan, daha çox alovlu, alovu rəngli, uzun qalın olan formalar da istehsalatda mövcuddur. Özəl kolleksiyalarda isə məhdud dekorativ kibritləri görmək mümkündür. O da qeyd edilməlidir ki, kibritlərdən təkcə alışqan kimi yox, eyni zamanda bir sıra hesablama məntiq oyunlarında da istifadə olunur.

Digər Xəbərlər

QƏZETİN ÇAP VERSİYASI

XƏBƏR LENTİ Bütün xəbərlər

Naxçıvanda külli miqdarda narkotik vasitə məhv edilib VİDEO  

18:41
16 Dekabr

Qarlı havada magistral yolların bağlanmaması üçün hansı alternativ tədbirlər görülməlidir?  

18:36
16 Dekabr

Milli Məclisin növbəti iclasında hansı məsələlər müzakirə ediləcək?  

18:24
16 Dekabr

Fərid Qayıbov: Bakının “Dünya İdman Paytaxtı” seçilməsi möhtəşəm hadisədir  

18:23
16 Dekabr

Bakı 2026-cı il “Dünya İdman Paytaxtı” elan olunub YENİLƏNİB 

18:18
16 Dekabr

Qarabağ və Şərqi Zəngəzur ərazilərində ekoloji və coğrafi tədqiqatlar aparılıb  

18:15
16 Dekabr

Ukrayna mediası Azərbaycan Prezidentinin amnistiya təşəbbüsü ilə bağlı silsilə xəbərlər yayımlayıb  

18:11
16 Dekabr

Fövqəladə Hallar Nazirliyinin yaranmasının 20 illiyi qeyd olunub

18:01
16 Dekabr

Regionun iqtisadi cəhətdən ən güclü dövləti olan Azərbaycan ABŞ-ın mühüm strateji tərəfdaşıdır - MÜSAHİBƏ 

17:59
16 Dekabr

Anton Leppik: AHİK təhlükəsiz əmək şəraitinin yaradılması istiqamətində daim ön sıralarda olub

17:47
16 Dekabr

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində İctimai Şuranın yeni seçilmiş üzvləri ilə görüş keçirilib  

17:29
16 Dekabr

Prezident Ərdoğan: Türkiyə 2026-cı ilin əvvəlindən Cənubi Qafqazla bağlı simvolik addımlar atacaq  

17:26
16 Dekabr

Biləsuvarda "44 Gün - Tarixi Zəfər" kitabının III və IV cildlərinin təqdimatı keçirilib  

17:18
16 Dekabr

Preventiv restrukturizasiya kreditorların itkilərini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır 

17:11
16 Dekabr

Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının VIII Qurultayı keçirilib YENİLƏNİB

17:07
16 Dekabr

Ukraynalı ekspert: Sülh planı ABŞ-ın daxili qanunvericiliyinin prinsiplərini pozmamalıdır  

16:56
16 Dekabr

Nazir: Fövqəladə hallar zamanı ümumilikdə 29 minə yaxın zərərçəkmiş xilas edilib  

16:43
16 Dekabr

İraqın Dəclə çayı yox olmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir  

16:39
16 Dekabr

Hindistanda zəncirvari avtomobil qəzasında 15 nəfər yanaraq ölüb  

16:27
16 Dekabr

Elektron siqaretlərin və onların komponentlərinin topdan və pərakəndə satışı, istifadəsi qadağan edilir  

16:17
16 Dekabr

Siqaret tüstüsü 12 saat havada qalır  

16:13
16 Dekabr

ÇOX OXUNANLAR

OXUCU MƏKTUBLARI

NƏŞRLƏRİMİZ

TƏQVİM / ARXİV

BAŞ REDAKTORDAN

Hamımızın Azərbaycan adlı bir Vətəni var! Qoynunda dünyaya göz açdığımız, minbir nemətindən dadıb isti qucağında boya-başa çatdığımız bu əvəzolunmaz diyar azərbaycanlı adını qürur və iftixarla daşıyan hər kəs üçün müqəddəs və ülvidir.
Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu Vətən müharibəsində zəfər çalaraq erməni işğalçılarını kapitulyasiyaya məcbur etdi, düşməni qovaraq ərazi bütövlüyünə nail oldu.
Bununla da Azərbaycan yeni inkişaf dövrünə qədəm qoydu.
Bu dövrdə dünyada mürəkkəb və ziddiyyətli proseslər davam etməkdədir!
Hələ də dünyada ədalətsizliklər mövcuddur!
Hələ də dünyada ikili standartlar var!
Hələ də dünyada güclülər zəiflərin haqqını tapdalamaq istəyir!
Odur ki, biz daima güclü olmalıyıq.
Güclü olmağın əsas şərti isə bizim birliyimizdir!
Dünyanın harasında yaşamağımızdan, hansı sahədə çalışmağımızdan asılı olmayaraq, əlbir və əlaqəli fəaliyyət göstərməyi bacarmalıyıq.
Azərbaycan naminə, onun dünyada yeri, yüksək nüfuzu uğrunda daim birlikdə mübarizə aparmalıyıq.
Yalnız bu halda anamız Azərbaycanı qoruya, yüksəldə və hamımız üçün qürur mənbəyinə çevirə bilərik.
Ulu yurdumuzun adını daşıyan "Azərbaycan" qəzeti də bu amala xidmət edir.
Əziz azərbaycanlılar! Sizi Azərbaycan naminə, övladlarımızın firavan və xoşbəxt gələcəyi uğrunda əlbir və əlaqəli fəaliyyətə çağırıram!