20 Fevral 2022 02:16
5953
Elm və texnika
A- A+
Təsadüfi kəşf - kibrit

Təsadüfi kəşf - kibrit

 

Kibritin mövcudluğundan əvvəl də ciblərdə kiçik qutulara rast gəlinirdi. Bu qutuların içərisində isə polad parçası, kiçik daş və süngər olurdu. Poladla daşın qığılcığımı süngəri alovlandırırdı. Yanan süngər də həmin zamanın alışqan funksiyasını daşıyırdı. İlk kükürdlü çubuqlardan Çində eramızdan əvvəl 577-ci ildə istifadə edilib. Qədim romalılara da bu çubuqlar məlum idi. Lakin həmin çubuqların sürtülərək yandırıla biləcəyi XIX əsrə qədər məlum olmayıb.

Bu üsulların əvəzinə əsl kibritdən istifadə 1826-cı ildə ingiltərəli kimyaçı Con Volkerin icadı ilə edilib. O, bunu təsadüf nəticəsində tapıb. Volker tüfənglər üçün fitillər hazırlayırdı. Bir dəfə çubuqla kimyəvi maddələri qarışdıran zaman çubuğun ucunda qurumuş qat əmələ gəlmişdi. Bu hissəni çubuqdan qoparmaq üçün yerə sürtən zaman alovlanmışdı. O bu kəşfini görəndə müxtəlif təcrübələr apararaq kibrit hazırlamağa başladı. Lakin ixtirasını patentləşdirməmiş, eləcə də heç bir gəlir əldə etməmişdi.

Bu ixtiranı oğurlayan Samuel Cons adlı sahibkar isə ideyanı patentləşdirib, kibritləri istehsal edərək varlanıb. Lakin hazır yanan çöplərdən olduqca kəskin iy gəlirdi. Kibritə daha çox tələb əsasən siqaret çəkənlər tərəfindən idi. Hətta qutuların üzərində “Siqaret yandıran kibrit sağlamlığa zərərlidir” yazısı da qeyd olunurdu.

1830-cu ildə fransız C.Sauria kibritin kimyəvi qarışığına “ağ fosfor” maddəsini əlavə edərək asan alışan və qoxusuz bir kibrit hazırlayıb. İngiltərə fabriklərində belə kibritlərin istehsalı üçün qadın və uşaq əməyindən istifadə edilirdi. Həmin vaxt ağ fosfor isə işçi uşaqlarda sümük xəstəliklərinin yaranmasına səbəb olurdu. Bundan əlavə, işçilər gündə 14 saat işləməyə məcbur edilirdilər. Aldıqları məvacibin isə olduqca aşağı olmasına baxmayaraq, üstəlik hər hansı səhvə yol verdikdə maaşlarından da cərimələnirdilər. Ağ fosforun zəhərli olması, həmçinin bir qızın işdən səbəbsiz çıxarılması gərginliyi daha da artırmışdı. Baş verənlərə etiraz olaraq kibrit fabrikini hədəf alan “Londonda ağ köləlik” başlıqlı məqalə də dərc edilmişdi. İşçilərin tətil elan etməsi ilə şərtlər yumşaldılmış, ağ fosforun istifadəsinə bir çox ölkədə qadağa qoyulmuşdu.

Fosforun qırmızı növündən istifadə edərək kibrit hazırlayan şəxs 1855-ci ildə isveçli E.Lundstrom olub. Qırmızı fosfor ağa nisbətən təhlükəsiz və daha gec alışan maddədir. Buna baxmayaraq, qiyməti baha olduğundan əksər fabriklər ağ fosfordan istifadəyə üstünlük verirdi. Günümüzdə hazırlanan kibritlərə ən yaxın nümunə də məhz qırmızı fosfordan olanlardır.

Hazırda kibrit istehsalında müxtəlif material və üsullardan istifadə edilir. Kibrit çöplərində əsas 3 material - taxta, karton və mum olur. Həmçinin onlar alovlanma üsuluna görə də xüsusi və hər hansı səthə sürtdükdə alışan növlərə bölünür.

Məişət kibritlərdən əlavə küləkdə, yağışda yanan, daha çox alovlu, alovu rəngli, uzun qalın olan formalar da istehsalatda mövcuddur. Özəl kolleksiyalarda isə məhdud dekorativ kibritləri görmək mümkündür. O da qeyd edilməlidir ki, kibritlərdən təkcə alışqan kimi yox, eyni zamanda bir sıra hesablama məntiq oyunlarında da istifadə olunur.

Digər Xəbərlər

QƏZETİN ÇAP VERSİYASI

XƏBƏR LENTİ Bütün xəbərlər

Belarusun Azərbaycandakı səfirliyində media nümayəndələri ilə görüş keçirilib

21:27
17 Dekabr

Nazir: Azərbaycan müdafiə sənayesi sahəsində müasir tələblərə cavab verən strateji sektor formalaşdırmağa nail olub  

20:58
17 Dekabr

İşğaldan azad olunmuş bölgələrə köçürülən sakinlərin məşğulluq məsələləri müzakirə edilib  

20:52
17 Dekabr

Dünya çempionatı üçün rekord mükafat fondu - FIFA açıqladı  

19:34
17 Dekabr

Bakıda 17-ci Azərbaycan-Türkiyə Yüksək Səviyyəli Hərbi Dialoq İclası keçirilir  

19:23
17 Dekabr

Azərbaycan Prezidentinun siyasi fəaliyyətinin mərkəzində sosial ədalət və mərhəmət prinsipləri dayanır  

19:01
17 Dekabr

Azərbaycan nümayəndə heyəti Serbiyada Ümummilli Liderin abidəsini ziyarət edib  

18:48
17 Dekabr

Qadınların məşğulluq imkanlarını genişləndirən qanun layihəsi parlamentdə ikinci oxunuşa tövsiyə olunub  

18:47
17 Dekabr

Nazir Sahil Babayev BMT-nin Azərbaycandakı rezident əlaqələndiricisi ilə görüşüb  

18:04
17 Dekabr

Azərbaycan ilə BMT arasında səhiyyə sahəsində əməkdaşlığın perspektivləri müzakirə edilib  

17:41
17 Dekabr

Azərbaycan-Misir parlamentlərarası əlaqələri müzakirə olunub  

16:57
17 Dekabr

Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasında münasibətlərə dair fikir mübadiləsi aparılıb  

16:51
17 Dekabr

Britaniyalı yazıçı: Qarabağ həqiqətlərini dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq mənim üçün mənəvi borcdur  

16:31
17 Dekabr

Nazir: Ötən il kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı üzrə gəlirlərin yarıdan çoxu heyvandarlığın payına düşüb  

16:14
17 Dekabr

Əhalinin artımını stimullaşdırmaq məqsədilə yeni dəstək mexanizmlərinin yaradılması üçün tədbirlər görüləcək  

16:07
17 Dekabr

Strateji tərəfdaşlıq Azərbaycan və Qazaxıstan arasında iqtisadi əlaqələri genişləndirir

15:58
17 Dekabr

Energetika Nazirliyində növbəti dəfə vətəndaşlarla görüş olub  

15:43
17 Dekabr

İnstaqramdan növbəti yenilik  

15:41
17 Dekabr

MSN: 2025-ci il üçün dövlət sifarişi proqramı yerinə yetirilib  

15:39
17 Dekabr

Şərqşünaslıq İnstitutunda Mərkəzi Asiya ölkələrinə həsr edilən toplu hazırlanıb  

15:37
17 Dekabr

Laçında daha 17 ailəyə evlərinin açarları təqdim olunub - YENİLƏNİB  

15:36
17 Dekabr

ÇOX OXUNANLAR

OXUCU MƏKTUBLARI

NƏŞRLƏRİMİZ

TƏQVİM / ARXİV

BAŞ REDAKTORDAN

Hamımızın Azərbaycan adlı bir Vətəni var! Qoynunda dünyaya göz açdığımız, minbir nemətindən dadıb isti qucağında boya-başa çatdığımız bu əvəzolunmaz diyar azərbaycanlı adını qürur və iftixarla daşıyan hər kəs üçün müqəddəs və ülvidir.
Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu Vətən müharibəsində zəfər çalaraq erməni işğalçılarını kapitulyasiyaya məcbur etdi, düşməni qovaraq ərazi bütövlüyünə nail oldu.
Bununla da Azərbaycan yeni inkişaf dövrünə qədəm qoydu.
Bu dövrdə dünyada mürəkkəb və ziddiyyətli proseslər davam etməkdədir!
Hələ də dünyada ədalətsizliklər mövcuddur!
Hələ də dünyada ikili standartlar var!
Hələ də dünyada güclülər zəiflərin haqqını tapdalamaq istəyir!
Odur ki, biz daima güclü olmalıyıq.
Güclü olmağın əsas şərti isə bizim birliyimizdir!
Dünyanın harasında yaşamağımızdan, hansı sahədə çalışmağımızdan asılı olmayaraq, əlbir və əlaqəli fəaliyyət göstərməyi bacarmalıyıq.
Azərbaycan naminə, onun dünyada yeri, yüksək nüfuzu uğrunda daim birlikdə mübarizə aparmalıyıq.
Yalnız bu halda anamız Azərbaycanı qoruya, yüksəldə və hamımız üçün qürur mənbəyinə çevirə bilərik.
Ulu yurdumuzun adını daşıyan "Azərbaycan" qəzeti də bu amala xidmət edir.
Əziz azərbaycanlılar! Sizi Azərbaycan naminə, övladlarımızın firavan və xoşbəxt gələcəyi uğrunda əlbir və əlaqəli fəaliyyətə çağırıram!