Avropa İttifaqının (Aİ) Rusiya qazından tamamilə imtina etməsi haqqında qərarı Azərbaycan üçün tarixi imkan yaradıb ki, “qoca qitə”nin qaz bazarında strateji tərəfdaşa çevrilsin. Ötən həftə Aİ-nin qəbul etdiyi qərara əsasən, 1 noyabr 2027-ci ildə Rusiyadan qaz idxalı tamamilə dayandırılacaq. Avropa çoxdandır ki, Rusiyanın qaz şantajından canını qurtarmaq istəyirdi. Lakin Macarıstan və Serbiya hər dəfə Aİ-nin kollektiv qərarına veto tətbiq edərək Rusiyanı az da olsa, xilas edirdilər. Lakin hər iki dövlətin başçısı ABŞ Prezidenti Donald Tramp ilə görüşdən sonra fikirlərindən daşındılar. Bu isə ümumilikdə Aİ-yə Rusiya qazından tam imtina etmək qərarı verməyə dəstək oldu.
“Bu qərar Rusiya qazından asılılığa son qoyan bir eranın əsasını yaratdı”, - deyən Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula Fon der Lyayen vurğuladı ki, “Müharibədən əvvəl biz enerji resursları üçün hər ay Rusiyaya 12 milyard avro verirdik. İndi isə bu rəqəm 1,5 milyard avroya düşüb ki, bu da çoxdur. Biz bu rəqəmi sıfıra çatdıracağıq”.
Hələ 2022-ci ildə Aİ “REPowerEU” planını qəbul edib. Plana əsasən, Aİ 2030-cu ilə qədər Rusiyadan nəinki qaz, eləcə də, neft və neft məhsulları almağı tam dayandırmalı, qaz idxalını diversifikasiya etməli, ölkələrin alternativ enerji sisteminə keçidini həyata keçirməlidir. Hazırda bu plan Aİ tərəfindən həyata keçirilir.
Hazırda Aİ ölkələri Qətər və ABŞ-dan sıxılmış qaz alırlar ki, bu da tələbatı tam ödəmədiyi kimi, maliyyə imkanlarını da tükəndirir. Bu fakt Avropanın Azərbaycan qazına daha çox ehtiyacı olduğunu göstərir.
Bəs Azərbaycanın Avropaya daha artıq qaz ixrac etmək potensialı hansı səviyyədədir? Azərbaycan 2020-ci ilin sonundan başlayaraq Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə Avropaya qaz ixrac edir. 2025-ci ilin doqquz ayı (yanvar–sentyabr) ərzində yalnız Türkiyəyə 6,64 milyard kubmetr təbii qaz satılıb ki, bu da ümumi ixracın 40,3 faizini təşkil edir.
Azərbaycan qazının ikinci ən iri alıcısı İtaliya olub. Həmin ölkəyə 6,25 milyard kubmetr qaz ixrac edilib və bu göstərici ümumi ixrac strukturunda 38 faiz paya malikdir. Bununla da, yalnız Türkiyə və İtaliya birlikdə Azərbaycanın qaz ixracının üçdəikisindən çoxunu formalaşdırıb.
Qaz ixracının digər hissəsi region ölkələri arasında paylanıb. Gürcüstana 1,55 milyard kubmetr (9,4faiz), Bolqarıstana 1,23 milyard kubmetr (7,5 faiz), Yunanıstana isə 0,6 milyard kubmetr (3,6 faiz) qaz göndərilib. Siyahının sonuncu pilləsində Serbiya qərarlaşıb – bu ölkəyə 0,18 milyard kubmetr qaz ixrac olunub ki, bu da ümumi ixracın cəmi 1,18 faizinə bərabərdir.
Ümumilikdə statistik göstəricilər Azərbaycanın qaz ixracının əsasən Türkiyə və Avropa İttifaqı ölkələri üzrə cəmləşdiyini, ölkənin regional və qlobal enerji bazarlarında strateji rolunun getdikcə artdığını nümayiş etdirir.
Azərbaycan 2024-cü ildə Avropaya 12,9 milyard kubmetr qaz ixrac edib və 2027-ci ildə ixracın həcmini 20 milyarda çatdırmağı planlaşdırıb.
Ötən il ölkəmizdə 50,3 milyard kubmetr təbii qaz hasil edilib. 2023-cü il ilə müqayisədə hasilat 2 milyard kubmetr artıqdır ki, bu da ölkəmiz üçün daha çox ixrac imkanları deməkdir. Hazırda Azərbaycan Avropanın 12 ölkəsinə mavi qaz nəql edir.
Göründüyü kimi, Azərbaycanın daha çox həcmdə qaz ixrac etmək potensialı var. Lakin məsələnin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, daha çox qaz ixracı üçün infrastrukturu daha da genişləndirmək lazımdır. Əgər Avropa Cənub Qaz Dəhlizinin genişləndiriləməsinə, interkonektorların sayının artırılmasına sərmayə yatıracaqsa, onda Azərbaycan qazının idxalını da artıracaq ki, bu da onun enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında mühüm rol oynayacaq.
Bəs Avropanın əlavə sərmayə yatırmaq istəyi varmı? Yuxarıda Aİ-nin “REPowerEU” planı hazırladığını və bu planın hazırda icra olunduğunu qeyd etmişdik. Həmin planda enerji idxalını şaxələndirmək üçün sərmayə yatırımı da nəzərdə tutulub.
2022–ci ildə Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula Fon der Lyayen Bakıda Avropaya qaz ixracı haqqında Memorandum imzaladıqdan sonra “Avropa İttifaqı daha etibarlı tərəfdaşlara üz tutmağa qərar verib və Azərbaycanı onların arasında görməyə şadam" deməsi təsadüfi deyildi. Artıq Aİ-də Cənub Qaz Dəhlizinin genişləndirilməsi və qitənin enerji təhlükəsizliyinin daha etibarlı təmin olunması üçün sərmayə yatırımı müzakirə mövzusuna çevrilib.
jpeg_1765356842.jpeg)
