"Sağa dönüş" trendi 2025-ci ildə də davam edəcək

Cəmi bir neçə il əvvəl, demək olar ki, bütün Aİ ölkələri solçular və ya mərkəzçilər tərəfindən idarə edilirdi. Sağçı siyasətçilər dərin müxalifət və hətta reneqat hesab olunurdular. Lakin bir neçə il böhrandan və iqtisadi tənəzzüldən sonra onlar yenidən güclənir.

2024-cü il Avropa İttifaqındakı böhranların təbii nəticəsini göstərdi. Əhali baxımından nəzər salsaq, fəlakətli heç nə baş vermədi, yəni  iqtisadiyyat dağılmadı, iğtişaşlar bütün bloka yayılmadı. Amma indiki hökumətlərin nöqteyi-nəzərindən baxsaq, işlər həqiqətən pisdir.

2024-cü ildə Avropa Birliyində keçirilən seçkilərin demək olar ki, hamısında sağ və ifrat sağçı - millətçi siyasətçilər çox yaxşı nəticələr göstərdilər. Yalnız bəzi yerlərdə sağların ölkəni idarə etməsinə mane olmaq üçün birləşməyə məcbur olan sol və mərkəzçilərin birgə səyi nəticəsində onları hakimiyyətdən uzaqlaşdıra bildilər. 

Bəs niyə ötən il bu cür dəyişikliklər baş verib və bu tendensiya 2025-ci ildə güclənəcəkmi?

Avrozonada sağçı siyasətçilərin bəlkə də ən səs-küylü qələbələri AP-yə seçkilərdə olub. Səsvermə iyunun 6-9-da keçirilib və sağ və ifrat sağçı partiyaların ideoloji qələbəsi ilə yekunlaşıb. Onlar Aİ-nin əsas ölkələrində öz nəticələrini xeyli yaxşılaşdırıblar.

"Avropalı Mühafizəkarlar və İslahatçılar" və "Kimlik və Demokratiya" kimi sağçı partiyalar birlikdə 720 yerdən 131-nə nəzarət edəcəklər. Avropa Parlamentində mərkəzçi olaraq   xristian demokratlar, sosialistlər və əsas fraksiya - Avropa Xalq Partiyası dominant qüvvələr kimi qalsa da, "sağa dönüş" artıq adi gözlə görünür. Məsələn, Fransada AP-yə keçirilən seçkilərdə seçicilərin 31,4 faizi Marin Le Penin  millətçi "Milli Birlik" partiyasına səs verib. Bu dəstək prezident Emmanuel Makronun "İntibah" partiyasının daxil olduğu "Besoin d'Avropa" koalisiyasından demək olar ki, iki dəfə yüksək idi - o, cəmi 14,5 faiz toplayıb.

Digər böyük Avropa ölkəsində də Avropa Parlamentinə keçirilən seçkilərdə sağçılar mühüm qələbə qazanıblar. İtaliyada baş nazir Corcia Melonun partiyası 28,59 faiz səs toplayıb ki, bu da əvvəlki Avropa seçkilərinin nəticələrindən 4 dəfə çoxdur (2019-cu ildə cəmi 6,44 faiz). Ancaq bu, təəccüblü deyildi, çünki İtaliyada onlar 2022-ci ildə hakimiyyətə gəlib.

Avstriyada isə sağçı "Avstriya Azadlıq Partiyası" AP-yə əvvəlki illərə xas olmayan nəticə ilə - 29 faiz səslə qələbə qazanıb. Hakim mühafizəkarlar təxminən 26 faiz səs toplayıb.

Birmənalı olmasa da, millətçilərin digər nailiyyəti Almaniyada Avropa Parlamentinə seçkilərdə qeydə alınıb. Sağçı   "Almaniya üçün alternativ" uzun müddətdir ki, populyarlıq qazanır və AP səsverməsində  o, rekord 15,6 faiz səs əldə edib. Beləliklə, o, 2024-cü ilin payızında dağılan hakim koalisiyadan bütün partiyaları qabaqlayıb.

Sağçı və ifrat sağçı partiyalar Aİ-nin əsas ölkələrində nəticələrini xeyli yaxşılaşdırıblar. Ancaq cəmi bir neçə il əvvəl belə bir ssenari qeyri-real görünürdü.

Ümumavropa seçkilərini nəzərə almasaq, Aİ-nin müxtəlif ölkələrində keçirilən bir sıra səsvermələr də millətçi qüvvələrə ictimai rəğbətin artdığını göstərir: 2024-cü ilin martında Portuqaliyada keçirilən seçkilərdə ifrat sağçılar mövqelərini möhkəmləndirib. Növbədənkənar parlament seçkiləri nəticəsində heç bir partiya səs çoxluğu əldə edə bilməyib, lakin gözlənilmədən millətçi "Çeqa" partiyasına dəstək kəskin artıb, apreldə Xorvatiya parlament seçkilərində sağ mərkəzçilər qalib gəlib, Ukraynaya yardımın əleyhdarı və avroskeptik olan Peter Pelleqrini Slovakiyada keçirilən prezident seçkilərində qələbə qazanıb, Fransada keçirilən növbədənkənar seçkilərin birinci turunda Marin Le Penin partiyası bütün rəqiblərini qabaqlayaraq 33,1 faiz səs toplayıb, Belçikada parlament seçkilərində sağçı "Yeni flamand alyansı" partiyası qalib gəlib, sentyabr ayında Avstriyada ifrat sağçı Azadlıq Partiyası parlament seçkilərində 29,2 faiz səslə qələbə qazanıb və bu, ölkədə İkinci Dünya müharibəsindən sonra millətçilərin ilk uğuru olub.

Fransada da Marin le Penin hakimiyyətə gəlməsinin qarşısını ala biliblər - lakin bunun üçün sol və mərkəzçi qüvvələr birləşiblər. Belçikada da flamand millətçiləri  parlamentdə liderliyi qoruyublar. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, Avropada millətçilər güclənir və 2025-ci ildə çox güman ki, "sağa dönüş" trendi davam edəcək.

Rizvan CƏFƏROV,

"Azərbaycan"