Avqust tarixdə ən isti ay olub

İqlim dəyişikliyi memarlıq abidələrini də məhv etməyə başlayıb

Bu ilin avqust ayı tarixdə ən isti ay olub. Bu barədə iqlim dəyişikliyi araşdırması xidməti olan "Copernicus" (Kopernik) tərəfindən toplanmış statistikada qeyd edilir.
Son hesablamalara görə, orta temperatur 1991-2020-ci illərin göstəricilərini 0,7°C keçib. İyundan avqusta qədər olan dövr tarixdə ən isti günlər olub. Avqust ayında Portuqaliyada, İtaliyada, Fransada, Şimali Afrikada, eləcə də ABŞ-nin mərkəzi və cənub hissələrində istilik dalğaları müşahidə edilib. 
Bu dalğalar okeanlara da təsir edib. Qeyd edilir ki, 1980-ci illərin əvvəllərindən suyun temperaturunda nəzərəçarpacaq artım var. 2023-cü ildə suyun temperatu daha yarım dərəcədən çox istiləşib. Bu, daha bir rekord  göstəricidir.
Antarktidada böyük ərazilərdə dəniz buzlarının konsentrasiyası orta səviyyədən aşağı düşüb. Bundan əlavə, avqust ayında dəniz buzunun rekord dərəcədə aşağı səviyyəsi qeydə alınıb. Bəzi ərazilərdə okeanın yalnız 15 faizi donub. Bu ilin may ayından etibarən Antarktikada dəniz buzları ən aşağı həddə çatıb. 
İqlim dəyişikliyi səbəbindən memarlıq abidələri dağılma təhlükəsi ilə üzləşib. Belə obyektlərdən biri Dünya İrsinə daxil olan Potsdamdakı San-Susi Sarayı və Bağlarıdır.  Hazırda bu obyekt böyük risk altındadır. Belə ki, istilik, quraqlıq və güclü yağış 300 illik mənzərənin vəziyyətinə mənfi təsir göstərir. 
Avropada buna bənzər bir çox tarixi bağlar və saraylar qorunub saxlanılır. Bəs onlar sürətlə dəyişən iqlimə tab gətirə biləcəklərmi?
Potsdamdakı obyekt XVIII əsrdə Böyük Frederikin yay meydançasıdır. Prussiya kralı onu San-Susi - "qayğısız məkan" adlandırmışdı. Hər il buraya bir milyona yaxın ziyarətçi gəlir. Bağ direktoru Maykl Röderin dediyinə görə, istiləşmənin təsiri təxminən on ildir ki, hiss olunurdu, lakin son altı ildə fəsadlar daha çox nəzərə çarpır. Yağıntı azdır. Torpaq istidən əziyyət çəkir, süxur suları quruyur, ağaclar məhv olur. Yeraltı su səviyyəsinin aşağı olması səbəbindən bitkilər göbələk və parazitlərə daha həssas olur. Hər il qurumuş ağacların sayı artır. San-Susinin bəzi sarayları hazırda digər əlverişsiz hava şəraitindən əziyyət çəkir. 
Bütün bu neqativ proseslər iqlim dəyişikliyindən qaynaqlanır.
Son onillikdə muzey mütəxəssisləri üçün Prussiya krallarının dövründə olduğu kimi, bu xəzinənin orijinal formada saxlanılması getdikcə çətinləşir. Təbii mənzərəni dəyişmək mümkün deyil. Ağaclar, yollar və su yolları dizaynerlərin nəzərdə tutduğu kimi qalmalıdır. Ümid edilir ki, uyğunlaşma strategiyaları həyata keçirilsə və parkda yaşayış şəraitinə uyğunlaşdırılmış bitkilər əkilsə, bu mümkün olacaq.
Lakin artıq aydındır ki, istiləşən planetdə bu mədəni irs obyektlərinin gələcək nəsillər  üçün qorunması böyük problemlər yaradır.

Rizvan CƏFƏROV,
"Azərbaycan"