Düzgün qidalanma sağlamlığın əsas şərtlərindən biridir. Gündəlik ehtiyac olan mineral və vitaminləri qəbul etmək həm fiziki, həm də psixoloji sağlamlığa birbaşa təsir edir.
İnsanların bir qismi bütün ərzaq məhsullarının daxil olduğu ənənəvi qidalanmaya üstünlük verərkən, bir qisim də vegetarian qidalanma və onun növlərinə üz tutur. Heyvan və heyvan mənşəli qidalardan imtinanın bir çox səbəbi var. Bəzi insanlar ət və ət məhsullarından imtinanı heyvanlara tolerant münasibət kimi qiymətləndirsələr də, digərləri heyvan mənşəli qidaların müxtəlif xəstəliklərə səbəb olduğunu düşünürlər.
Bu, həqiqətən də, belədirmi? Vegetarian qidalanma nədir və onun növləri arasında fərqlər hanıslardır? Müxtəlif təbii qidalardan imtinanın sağlamlığa təsiri necədir? Bəs heyvan mənşəli qidalardan imtina etdikdə orqanizmin ehtiyac duyduğu müxtəlif yağları, amin turşularını, vitaminləri və mineralları hansı bitkilərdən əldə etmək olar?
Sümük əriməsi, unutqanlıq, xroniki yorğunluq
Mövzu ilə bağlı qəzetimizə danışan həkim-diyetoloq Tutu Zeynalovanın sözlərinə görə, vegeterianların hamısı heç də eyni qaydada qidalanmır: "Məsələn, Ovo vegeterianlar heyvan mənşəli qidalardan yalnız yumurtadan, Lakto vegeterianlar isə yalnız süddən istifadə edirlər. Lakto ovo vegeterianlar yumurta və süd məhsulları yesələr də, ət məhsulları yemirlər. Ən qatı vegeterianlar isə veqanlar hesab olunur. Onlar yalnız bitkilərlə qidalanır, hətta bal belə qəbul etmirlər. Heyvan mənşəli qidalardan imtina edənlərin çox az hissəsi veqanlardır. Onların 90 faizi Lakto ovo vegeterianlardır".
Vegetarian qidalanmanın individual seçim olduğunu qeyd edən həkim-diyetoloq buna müdaxilə edilməməsini tövsiyə edir: "Əgər bir şəxs veqan və ya vegeterian qidalanma tərzini seçəcəksə, əvvəlcə araşdırıb onlar haqqında ətraflı məlumat toplamalıdır ki, qarşıda bununla bağlı hansısa problemlə üzləşməsin. Yaxud hansı fəsildə hansı vitamin və mineralları qəbul etməlidir. Orqanizm vacib elementlərin bəzilərini bitkilərdən alsa da, onun tutumu bütün ehtiyacları tam ödəməyə kifayət etmir. Bu da vitamin və mineral defisitinə səbəb olur. Nəticədə immunitet zəifləyir, sümük əriməsi, unutqanlıq, diqqətsizlik, xroniki yorğunluq, yuxu rejiminin pozulması, saç tökülməsi, dəri quruması və sair kimi sağlamlıq problemləri yaranır. Veqanlar həm də D3 vitamini, omeqa-3 yağ turşuları, selen, yod və fol turşusu çatışmazlığından əziyyət çəkirlər".
Ətdəki dəmirlə paxlalılardakı dəmir eyni olmur
Bitkilər protein, lif və minerallar baxımından zəngin olsalar da, insan orqanizmini heyvan mənşəli qidalardan ala bildiyi zülallarla təmin etmirlər. Heyvan mənşəli qidalardan alınan yüksəkkeyfiyyətli protein bədəni əsas amin turşuları ilə təmin edir. Veqan pəhrizdə, xüsusilə balanslı protein mənbələrinə diqqət yetirilmədikdə, bu zaman amin turşularının bəzilərinin əskikliyi baş verə bilər. Bu da əzələ kütləsinin itirilməsinə və bərpa prosesinin gecikməsinə səbəb ola bilər.
Tutu Zeynalova deyib ki, qırmızı ət yemədikləri üçün vegeterianlarda B12 vitamini, dəmir, sink, maqnezium, kalsium və digər mikroelementlərin səviyyəsi aşağı olur: "Bu problemi həll etmək üçün qida rasionuna paxlalılar, bulqur, badımcan, göbələk, çərəzlər, küncüt, çörəkotu, çia və kətan toxumu əlavə edilməlidir. Bulqur lif baxımından olduqca zəngindir, eyni zamanda qlisemik indeksi aşağı, zülal dəyəri isə yüksək olan qidadır. B1, B6 vitaminləri ilə zəngindir, kalium və dəmirdən ibarətdir. Bulqur quru paxla fəsiləsindən olan bitkilərlə birlikdə qəbul edildikdə zülal keyfiyyəti artır. Lif, B vitamini və kaliumla zəngin olan badımcan isə ət əvəzinə istifadə edə biləcəyimiz tərəvəzdir".
100 qram göbələyin tərkibində təxminən 2-5 qram zülal, 4-6 qram karbohidrat və yalnız 0,3-1 qram yağ olduğunu bildirən həkim-diyetoloq onun ət yeməyən insanların sağlamlığını qoruyan əhəmiyyətli qida olduğunu vurğulayıb. Vegetarianlar üçün quru paxla fəsiləsindən olan lobya, noxud və mərci zülal, fol turşusu, dəmir, maqnezium və kalium mənbələri ilə zəngin olduğu üçün olduqca önəmlidir. Mütəxəssisin sözlərinə görə, ətdəki dəmirlə, paxlalılardaki dəmir eyni olmur. Belə ki, ətdən alınan dəmir orqanizm tərəfindən daha yaxşı mənimsənilir. Buna görə də yaranan vitamin defisitləri kənardan vitamin D, B12, maqnezium, dəmir, sink, kalium kimi qida əlavələri ilə bərpa edilməlidir. Bu qidalanma növlərini seçənlər, xüsusilə veqanlar hər 3 və ya 6 aydan bir qan analizləri verib çatışmayan vitamini kənardan qida əlavəsi olaraq qəbul etməlidirlər. Ancaq bu, mütləq mütəxəssis tövsiyəsi ilə həyata keçirilməlidir.
Ülkər XASPOLADOVA,
"Azərbaycan"
