Soydaşlarımızın
təhlükəsiz və ləyaqətli şəkildə geri qayıtmaları təmin edilməlidir
Avqustun 8-də Vaşinqtonda, Ağ Evdə Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham
Əliyevin ABŞ Prezidenti Donald Tramp və Ermənistanın baş naziri Nikol
Paşinyanla Birgə Bəyannamə imzalaması, görüş zamanı Azərbaycan və Ermənistan
arasında sülh sazişinin paraflanması regionumuzda daimi sülhün təmin olunması
üçün böyük imkanlar açır.
Ümid edək ki, Ermənistan yekun sülh sazişinin imzalanması
üçün sonuncu maneəni - Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını ehtiva edən məqamları
konstitusiyasından çıxaracaq, sülh sazişi imzalanacaq, bununla da uzun illərdən
sonra Cənubi Qafqazda dinc əməkdaşlıq mühiti başlanacaq.
Vaşinqton görüşlərindən sonra da, təbii ki, gündəmə gələn müəyyən
suallar var və bunların ən əhəmiyyətlilərindən
biri Qərbi Azərbaycan İcmasının gələcək fəaliyyəti barədədir. Sülhə doğru mühüm
irəliləyişlərdən sonra internet resurslarında belə bir ehtimal irəli sürülüb
ki, guya Qərbi Azərbaycan İcması fəaliyyətini dayandıracaq. Amma icma rəhbərliyi
bunu təkzib edib, qurumun bundan sonra da fəaliyyətini davam etdirəcəyini, Qərbi
Azərbaycan İcmasının Azərbaycan və Ermənistan arasında normallaşma prosesini,
bu istiqamətdə Prezident İlham Əliyevin səylərini alqışladığını bildirib:
"Ümid edirik ki, sülh gündəliyinin irəliləməsi biz qərbi azərbaycanlıların
dinc yolla öz yurdlarımıza dönməsinə şərait yaradacaq", - deyə vurğulanıb.
Məqsəd dinc yolla soydaşlarımızın ata-baba yurdlarına
qayıtmalarıdır
Tarixə qısa ekskurs edib yada salaq ki, Qərbi Azərbaycan
İcması 1989-cu il dekabrın 28-də "Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyəti" adı
ilə təsis edilən, 1992-ci ilin 14 fevralında həmin adla dövlət qeydiyyatına
alınan, 2014-cü ilin 5 oktyabrında isə "Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyəti
İctimai Birliyi" adı ilə təkrar dövlət qeydiyyatına götürülən təşkilatın
hüquqi varisidir. 2022-ci il avqustun 3-də İctimai Birliyin Ümumi yığıncağında
təşkilatın adı dəyişdirilərək "Qərbi Azərbaycan İcması"na çevrilmiş,
onun yeni nizamnaməsi təsdiqlənmişdir.
İcma 1989-cu ildən Qərbi Azərbaycan qaçqınlarının problemləri
ilə məşğul olan və 1987-1991-ci illərdə qaçqın düşmüş azərbaycanlılar barədə
faktların və sənədlərin toplandığı, saxlandığı yeganə ictimai təsisatdır.
1987-1991-ci illərdə Qərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistan
Respublikası ərazisinin) yalnız azərbaycanlıların yaşadığı 170-dən artıq kənddən,
azərbaycanlılarla ermənilərin qarışıq yaşadığı 100-ə yaxın yaşayış məntəqəsindən
(kənd, qəsəbə və şəhərdən) 49928 ailədə 300 min nəfərədək azərbaycanlı öz doğma
yurdlarından zorla qovulmuşdur.
Qərbi Azərbaycan İcması indiki Ermənistan ərazisindən
qovulmuş azərbaycanlıların hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğuldur. Qurum öz fəaliyyətində
indiki Ermənistan ərazisindən zorla çıxarılmış azərbaycanlıların geriyə
qayıtması üçün fəaliyyətini həyata keçirən və bu fəaliyyətin məqsədləri,
prinsipləri, hazırlıq və icra tədbirləri üçün ümumi çərçivəni müəyyən edən,
beynəlxalq hüquqa, aidiyyəti dövlətin daxili hüququna, tarixi faktlara əsaslanaraq,
ədalətin və sülhün bərqərar olunmasına xidmət edən "İndiki Ermənistan ərazisindən
qovulmuş azərbaycanlıların təhlükəsiz və ləyaqətli şəkildə, sülh yolu ilə geriyə
qayıtmasının təmin edilməsi barədə konsepsiyanı - Qayıdış Konsepsiyası"nı
qəbul etmişdir.
Konsepsiya ilə həyata keçiriləcək fəaliyyətin əsas məqsəd və
prinsiplərinə indiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların öz
yurdlarına qayıda bilmələri üçün müvafiq verifikasiya və zəmanət mexanizmi
olan, hüquqi baxımdan məcburi beynəlxalq razılaşmanın əldə edilməsi, geriyə
qayıtma prosesinin müvafiq təhlükəsizlik, humanitar, sosial-iqtisadi yardım
proqramları ilə təminat altına alınması, geriyə qayıtmış əhalinin yenidən
qovulmasına, onlara qarşı hər hansı ayrı-seçkiliyin həyata keçirilməsinə və zərər
vurulmasına imkan verməmək üçün beynəlxalq monitorinq, hesabatlıq, təhlükəsizlik,
müdaxilə və digər zəruri fəaliyyətin bərqərar edilməsi kimi məsələlər daxildir.
Konsepsiya beynəlxalq nəzarət altında yenidənqurma və barışıq tədbirlərinin həyata
keçirilməsi yolu ilə, geriyə qayıtmış insanların davamlı reabilitasiya və
reinteqrasiyasının təmin edilməsini də nəzərdə tutur.
Tanklarla yox, maşınlarla
Göründüyü kimi, burada sülh proseslərinə, eləcə də Ermənistanın
suverenliyinə xələl gətirəcək hər hansı məqam yoxdur. İcmanın fəaliyyəti beynəlxalq
konvensiyalarda təsbit olunmuş insan hüquqlarının, qayıdış hüququnun təmin
edilməsinə yönəlmiş ictimai fəaliyyətdir. Bu mənada, icmanın fəaliyyətinin dövlətlərarası
münasibətlərlə, sülh sazişi ilə də birbaşa əlaqəsi yoxdur. Azərbaycan dövləti
bu məsələdə hətta münaqişənin ən gərgin vaxtlarında da daim rasional mövqe
tutub. Bu istiqamətdə həyata keçirilən fəaliyyətdə, verilən bəyanatlarda, o
cümlədən Qərbi Azərbaycan İcmasının fəaliyyətində Ermənistana qarşı ərazi
iddialarına, qonşu ölkənin suveren haqlarına xələl gətirəcək hər hansı məqamlara
yol verilməyib. İcmanın qəbul etdiyi müvafiq sənədlərdə Qərbi Azərbaycan deyilərkən
qonşu ölkənin ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə hörmət əlaməti kimi, indiki Ermənistan
Respublikasına daxil olan ərazilərin nəzərdə tutulduğu həmişə xüsusi qeyd
edilib. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev də hər zaman bəyan
edib ki, biz Qərbi Azərbaycana tanklarla yox, maşınlarla gedəcəyik.
Ötən ay Xankəndi şəhərində keçirilən İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının
(ECO) 17-ci Zirvə görüşündə Prezident İlham Əliyev qərbi azərbaycanlıların
qayıdışı məsələsini bir daha qaldırdı və bu, sammitin yekunlarına dair Xankəndi
kommunikesində əks etdirildi. "Ermənistandan deportasiya olunmuş qərbi azərbaycanlıların
hüquqlarının təmin olunması da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Keçən ay İslam Əməkdaşlıq
Təşkilatının İstanbulda keçirilmiş Nazirlər Şurasında Ermənistandan zorla didərgin
salınmış azərbaycanlıların qayıdış hüququna dəstək ifadə edən qətnamənin bütün
57 üzv ölkənin yekdil qərarı ilə qəbul olunmasını yüksək qiymətləndiririk. Bu qətnamə
ilə yanaşı, Nazirlər Şurasının yekunlarına dair "İstanbul Bəyannaməsi"ndə
indiki Ermənistan ərazisindən zorla qovulmuş azərbaycanlıların geri qayıdış
hüququ təsdiqlənir və Ermənistanın Qərbi Azərbaycan İcması ilə dialoqu rədd etməsi
qınanılır.
Qərbu azərbaycanlıların Ermənistandakı öz dədə-baba
torpağına sülh yolu ilə qayıdışının təmin edilməsi sahəsində səylər bundan
sonra da davam etdiriləcək", - Azərbaycan Prezidenti öz çıxışında dedi.
Uzun illər ərzində Ermənistanın işğalçı mövqeyi üzündən
davam edərək hər iki tərəf üçün böyük itkilər hesabına başa gəlmiş, xüsusilə Azərbaycana
on minlərlə vətəndaşımızın ölümü ilə yanaşı, həm də ağır iqtisadi-sosial
yaralar vurmuş münaqişənin ordumuzun gücü ilə həllindən sonra indi dövlətimizin
əsas məqsədi bölgəmizdə əbədi sülhə, dayanıqlı inkişafa, bütün region dövlətlərinin
faydalana biləcəyi mehriban qonşuluq, qarşılıqlı əməkdaşlıq mühitinə nail
olmaqdır. Bu isə ancaq haqq-ədalətin təmin olunması, fərdlərin hüquqlarının
qorunması ilə mümkündür. Qərbi Azərbaycan mövzusu Cənubi Qafqazda dayanıqlı
sülhün, insanların rifah və xoşbəxtliyinin əldə edilməsi baxımından son dərəcə
aktualdır. Bu mövzu həm də xalqımızın milli birliyi və tarixi yaddaşının
qorunması üçün də vacibdir. Çünki Qərbi Azərbaycan məsələsi ictimaiyyətimiz
üçün dərin emosional və ideoloji məna kəsb edir.
Bütün bu səbəblərdən son illərdə "Qərbi Azərbaycana
qayıdış" mövzusu Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin
qrant müsabiqələrinin də prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir.
Agentliyin hesabatından belə görünür ki, təkcə son illərdə 50-dən çox QHT-nin
"İndiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş azərbaycanlıların təhlükəsiz və ləyaqətli
şəkildə, sülh yolu ilə geriyə qayıtmasının təmin edilməsi barədə konsepsiya -
Qayıdış Konsepsiyası"nın müvafiq müddəaları ilə əlaqədar 60-a yaxın təşəbbüsü
dəstəklənib.
Ötən illər ərzində Azərbaycan
QHT-ləri beynəlxalq platformalarda - BMT, ATƏT və digər nüfuzlu təşkilatların tədbirlərində
aktiv iştirak edərək Qərbi Azərbaycanla bağlı məsələləri gündəmə gətirib,
ictimai müzakirələr keçiriblər. Bu təşəbbüslər ABŞ, Belçika, İspaniya,
Rumıniya, Polşa, Türkiyə, Özbəkistan və Qazaxıstan kimi ölkələri əhatə edib.
Bir sözlə, Qərbi Azərbaycan İcmasının əsas məqsədi vaxtilə
indiki Ermənistandan didərgin salınmış soydaşlarımızın insan hüquqlarını beynəlxalq
normalara uyğun müdafiə etməkdən, onların dinc yolla öz dədə-baba yurdlarına
qayıtmalarına nail olmaqdan ibarətdir. Sülh sazişinin imzalanmasından sonra da
iki ölkə, xalq arasında münasibətlərin tam normal məcrasına düşməsi, heç bir
açıq sualın qalmaması, keçmişə dair ədavətin, kinin birdəfəlik aradan
qaldırılmasından ötrü belə bir dinc məqsədləri hədəfləyən təşkilatın fəaliyyətinə
ehtiyac vardır.
Sülh gündəliyinin irəliləməsi Azərbaycanla Ermənistan
arasında bir çox məsələləri yoluna qoyduğu kimi, qərbi azərbaycanlıların da
dinc yolla öz yurdlarına dönməsinə şərait yaradacaq, Qərbi Azərbaycan İcması da
öz fəaliyyəti ilə əbədi sülhə, insan hüquqlarının bərpasına, ədalətin təmin
olunmasına xidmət edəcək.
İradə ƏLİYEVA,
"Azərbaycan"
