Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandıqdan sonra Bakının daşnak-bolşeviklərdən azad edilməsi hökumətin qarşısında əsas vəzifə olaraq dururdu. Şəhərin azad edilməsi üçün ilk cəhd 1918-ci il avqustun 5-də göstərilmişdi. Həmin gün Qafqaz İslam Ordusu Şərq cəbhəsi komandanı Mürsəl Paşanın rəhbərliyi ilə Qurd qapısı istiqamətindən Bakıya doğru irəlilədi.
Bu fikirləri AZƏRTAC-a açıqlamasında tarix üzrə fəlsəfə doktoru Elman Mirzəyev bildirib.
O qeyd edib ki, avqustun 5-nə planlaşdırılan döyüşdə Qafqaz İslam Ordusu qüvvələri qarşısına qoyduğu vəzifələri yerinə yetirə bilmədi. General Denstervillin komandanlığı altında Bakıya gəlmiş ingilis hərbi hissələri ilə möhkəmləndirilmiş “Sentrokaspi” hərbi qüvvələri, habelə onların köməyinə yetişən Bakı Kommunasına sadiq qüvvələr Qafqaz İslam Ordusunun irəliləməsinin qarşısını müvəqqəti ala bildilər. Gəncədən Bakıya qədər uzun və ağır döyüş yolu keçmiş türk-Azərbaycan hərbi qüvvələrinin yorğunluğu, maddi və canlı itkilərin vaxtında bərpa edilməməsi halları da “Sentrokaspi” cəbhəsində birləşən qüvvələrin müqavimət gücünü artırdı.
Bakının azad edilməsini uğurla başa çatdırmaq üçün 5 avqust döyüşünün nəticələri Qafqaz İslam Ordusu komandanı Nuru Paşa, Əlahiddə Azərbaycan korpusunun komandanı Əlağa Şıxlinski və onların rəhbərlik etdikləri qərargahlar tərəfindən ciddi təhlil olundu, ordu hissələrinin və Azərbaycan xalqının iradəsinin reallaşdırılması, qüvvələrin düzgün istiqamətləndirilməsi üçün zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi planlaşdırıldı. Onların arasında hərbi qüvvələrin gücləndirilməsi, döyüş taktikasına yenidən baxılması, Bakıətrafı kəndlərin əhalisinin döyüşə səfərbər edilməsi, qoşun hissələrində və könüllü dəstələrdə döyüş ruhu və qələbə əzminin qaldırılması kimi tədbirlər var idi. Həmin tədbirlərin həyata keçirilməsi istiqamətində aparılan işlərin əsaslı surətdə götür-qoy edilməsi, məqsədyönlü şəkildə qurulması 1918-ci il sentyabrın 15-də Bakı şəhərinin Azərbaycan xalqının müstəqilliyinə yabançı olan qüvvələrdən təmizlənməsi ilə nəticələndi. Əməliyyatı qələbə ilə başa çatdırmaq üçün, hər şeydən əvvəl, Bakı ətrafındakı hərbi qüvvələr möhkəmləndirildi. Bakı şəhəri və Bakıətrafı kənlərin əhalisi, xüsusən də Maştağa kəndinin cavanları şəhərin azad edilməsi üçün səfərbər olundu.
Bakının azad olunması üçün hərbi plan Nuru Paşa tərəfindən hazırlanmışdı. Hazırlıq işləri başa çatdıqdan sonra Nuru Paşa, türk ordusu Şərq qrupunun komandanı Xəlil Paşa, Əlahiddə Azərbaycan korpusunun komandanı Əlağa Şıxlinski və digər yüksəkrütbəli zabitlər Bakı ətrafına gəldilər. Qafqaz İslam Ordusu komandanlığının qərargahı Güzdəkdə, 5-ci Qafqaz firqəsinin qərargahı Qobuda, 15-ci türk firqəsinin qərargahı isə Masazırda yerləşdirilmişdi.
Qafqaz İslam Ordusu qüvvələri sentyabrın 14-nə keçən gecə qarşıya qoyulan vəzifələri uğurla yerinə yetirdilər. Sentyabrın 14-də “Sentrokaspi” - ingilis qüvvələrinə ağır zərbə endirildi. Elə həmin günün axşamı ingilis qüvvələri Bakını tərk etdilər. Sentyabrın 15-də isə döyüşlər o qədər də uzun sürmədi. Bakını nəzarətdə saxlamağa çalışan qüvvələr xarici ölkələrin konsulluqlarının nümayəndələrinin iştirakı ilə aparılan danışıqlarda şəhəri təhvil verməyə razı olduqlarını bildirməyə məcbur oldular. Bununla da, Bakının azad olunması üçün türk-Azərbaycan qüvvələrinin apardıqları ikigünlük əməliyyat parlaq qələbə ilə başa çatdırıldı. Sentyabrın 16-da qələbə münasibətilə türk-Azərbaycan hərbi hissələrinin Bakı ətrafında paradı keçirildi. Paradda Xəlil Paşa, Nuru Paşa, Əlağa Şıxlinski, polkovnik Həbib bəy Səlimov, Azərbaycan Parlamentinin və Hökumətinin üzvləri, bu qələbəni sevinc və ruh yüksəkliyi ilə qarşılayan Bakı və ətraf kəndlərin sakinləri iştirak edirdilər.
Paraddan sonra adları çəkilən şəxslər, hökumət rəsmiləri qoşun bölmələrinin müşayiəti ilə Bakıya daxil oldular. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin yeni paytaxtına çevrilmiş Bakının azad edilməsi ilə bağlı hökumətin başçısı Fətəli xan Xoyski öz minnətdarlığını və təbrikini Nuru Paşaya bu sözlərlə bildirmişdi: “… Komandanız altında bulunan cəsur türk əsgərlərimiz tərəfindən Azərbaycanın baş kənti olan Bakının düşməndən təmizlənməsi münasibətilə millətimin, zati-həmiyyəti-pərvanələrinizə və dünyanın ən cəsur və soylu əsgəri olan türk oğullarına minnətdar olduğunu ərz etməklə iftixar edərim”.
Sentyabrın 17-də F.Xoyski hökuməti Gəncədən Bakıya köçdü və Bakı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin paytaxtı oldu.
