Xəbər verildiyi kimi, Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) İdarə Heyətinin qərarı ilə uçot dərəcəsini 8,75, faiz dəhlizinin aşağı həddini 7, faiz dəhlizinin yuxarı həddini isə 9,75 faizə qaldırmışdır. AMB bununla bağlı açıqlamasında bildirmişdir ki, qərar daxili və xarici mühitdə qiymət səviyyəsinə azaldıcı və artırıcı təsir göstərən amillərin dinamikası nəzərə alınmaqla verilmişdir.
Uçot dərəcəsinin qaldırılmasını sadə dillə izah etsək, bu, ölkənin kommersiya banklarını pul kütləsi ilə təmin etmək məqsədilə atılan addımdır. Uçot dərəcəsi öz növbəsində ölkədəki cari iqtisadi vəziyyət və inflyasiya səviyyəsi nəzərə alınmaqla təyin edilir. İnflyasiya artanda uçot dərəcəsi qaldırılır, enəndə isə aşağı salınır. Başqa sözlə, uçot dərəcəsi mərkəzi bankların pul kütləsini tənzimləyən əsas alətlərdəndir. Yəni uçot dərəcəsində baş verən istənilən dəyişklik milli valyutanın məzənnəsinə, depozit və kredit faizlərinə, qiymətli kağızların gəlirliliyinə, səhmlərin dəyərinə təsirsiz qalmır. Qısası, uçot dərəcəsi bir əmtəə olaraq iqtisadiyyatda pulun dəyərini ifadə edir.
Bu gün dünya iqtisadiyyatına nəzər salanda görünən odur ki, inflyasiya tədricən azalır. BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) məlumatında göstərilir ki, dünya ərzaq qiymətləri indeksi 2023-cü ilin fevralında 0,6 faiz azalma ilə 2022-ci ilin mart ayında çatdığı pik səviyyədən 18,7 faiz bəndi aşağı düşmüş, illik əsasda 8,1 faiz azalmışdır. Artıq 11 aydır ki, ardıcıl olaraq dünyada ərzaq qiymətləri aşağı düşməkdə davam edir. AMB tərəfindən monetar şəraitin adekvat tənzimlənməsi də inflyasiyanın daxili tələb amillərini məhdudlaşdırır.
Cari ilin əvvəlindən reallaşdırılan 4-cü sosial islahat paketi və kredit aktivliyinin davam etməsi məcmu tələbin əsas komponenti olan istehlakı dəstəkləyir. Banklar və qeyri-bank kredit təşkilatları üzrə kredit portfelinin illik artımı bir qədər səngisə də, yüksək olaraq qalmaqla cari ilin fevralında 15,7 faiz təşkil etmişdir. Odur ki, AMB inflyasiyanın daxili və xarici mühitində müşahidə olunan risklərə reaksiya olaraq antiinflyasiya xarakterli pul siyasətini davam etdirir. 2023-cü ilin fevral ayından başlayaraq bütün banklar məcburi ehtiyatları yeni normalara uyğun saxlamağa başlamışlar. Mart ayında bankların manatla saxlamalı olduğu məcburi ehtiyatların məbləği yanvar ayı ilə müqayisədə 371 milyon manat (57 faiz) artmışdır. Sterilizasiya əməliyyatlarının effektivliyini yüksəltmək üçün AMB İdarə Heyətinin qərarı ilə birgünlük depozit daimi imkan alətləri üzrə kvota 27 fevral 2023-cü il tarixdən artırılmışdır. Eyni zamanda AMB tərəfindən 7 günlük REPO əməliyyatlarının keçirilməsinə başlanılmışdır. Qeyd olunan qərarlar monetar şərait vasitəsilə inflyasiyanın tələb amillərinin tənzimlənməsinə imkan verir.
Mərkəzi Bankın həyata keçirdiyi əməliyyatların və əvvəlki qərarların nəticələri monitorinq edilərək yeni qərarların qəbulunda nəzərə alınacaq. Məcmu tələbin və istehlak aktivliyinin izafi genişlənməsini məhdudlaşdırmaqla inflyasiya təzyiqlərini azaltmaq üçün MB sərəncamındakı bütün alətlərdən və mexanizmlərdən adekvat istifadə edəcək. İnflyasiyanın azalacağı ilə bağlı proqnozlar özünü doğruldarsa, pul siyasətinin normallaşdırılması, daha sonra isə transmissiyanın zaman intervalı nəzərə alınmaqla yumşaldılması imkanlarına baxılacaq.
Mütəxəssislər belə şərh edirlər ki, uçot dərəcəsinin qaldırılması pul bazarında real faiz dərəcələrinin milli valyutada yığımları stimullaşdıran səviyyədə formalaşmasına təsir etmək və beləliklə də, manata olan inamın artmasına şərait yaratmaq məqsədini daşıyır. Bu xətt AMB-nin pul bazarında sterilizasiya əməliyyatlarının cəlbediciliyinin artırılmasına da imkan yaradacaq. Ancaq bir məqam da var ki, uçot dərəcəsinin qaldırılması bankların faiz dərəcələrinin qalxmasına da gətirib çıxarır. Bu səbəbdən AMB bankların faizləri qaldırmasına deyil, kredit stimulları siyasətini tənzimləməyə çalışır.
"Ekonomiks" Beynəlxalq İqtisadi Araşdırmalar Birliyinin sədri Fikrət Yusifov hesab edir ki, bank sistemində aparılan bütün islahatlar ilk növbədə manatın əvvəlki nüfuzunun bərpa olunmasına hədəflənməlidir. Bu baxımdan uçot dərəcəsinin və faiz dəhlizinin dəyişilməsi barədəki son qərar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir: "Şübhəsiz ki, Mərkəzi Bankın bundan sonra da atacağı bütün addımlar manatın məzənnəsinin sabitliyinin təmin olunmasına və onun nüfuzunun artmasına yönələcək".
Milli Məclisin deputatı, iqtisadçı-ekspert Vüqar Bayramov manatın məzənnəsinə təsir göstərən əsas iqtisadi faktorların ölkəyə daxil olan valyutanın həcminin Dövlət Neft Fondu tərəfindən hərraca çıxarılan valyutanın məbləği ilə bağlı olduğunu bildirib: "Dolların qlobal bazarlarda möhkəmlənməsi regional valyutalara ən azı psixoloji təsir göstərir. Azərbaycan Mərkəzi Bankının ilin əvvəlində təşkil etdiyi hərraclarda dollara tələb aşağı idisə, artıq xarici valyuta alıcılarının sayı artır. Valyutaya olan tələbin əhəmiyyətli hissəsi Dövlət Neft Fondu tərəfindən ödənilir. Bu baxımdan Neft Fondunun hərraca çıxardığı vəsaitlərin həcmi dollara olan tələbin ödənilməsində çox önəmlidir".
Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sosial və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Vahid Əhmədov da manatın sabitliyinin qorunub saxlanmasının uçot dərəcəsindən asılı olduğunu bildirib: "Bu qərar valyuta bazarına müəyyən qədər təsir edəcək, manatın məzənnəsi müəyyən qədər qorunub saxlanılacaq". V.Əhmədovun fikrincə, yeni qərar həm də əhalinin əlindəki vəsaitlərin banklara yönəldilməsinə xidmət edir: "Faktiki olaraq faiz dərəcələrinin artırılması ilə əmanətlərə qoyulan faiz dərəcələri də artacaq".
Bahadur İMANQULİYEV,
"Azərbaycan"
jpeg_1765975443.jpeg)
