ÜMT: Hava çirkliliyi hər il 4,5 milyon insanın vaxtsız ölümünə səbəb olur  

Milyardlarla insan hər il 4,5 milyondan çox vaxtsız ölümə səbəb olan çirkli hava ilə nəfəs almağa davam edərkən BMT-nin iqlim ekspertləri cümə günü meşə yanğınları nəticəsində yaranan zərərli mikroskopik tüstü hissəciklərinin dünyanın yarısını əhatə etdiyini, bunun mənfi nəticələrini vurğulayıblar.

AZƏRTAC BMT-nin məlumatına istinadla xəbər verir ki, Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının (ÜMT) elmi mütəxəssisi Lorenzo Labrador yeni hesabatı şərh edərkən deyib: “Hava çirkliliyi heç bir sərhəd tanımır. Pireney yarımadasındakı bu rekord qıran isti mövsümdə meşə yanğınları nəticəsində yaranan tüstü və çirklənmə artıq Qərbi Avropada öz təsirini göstərir”. O, müxtəlif qlobal məlumat sistemlərini birləşdirən ÜMT-nin son Hava Keyfiyyəti və İqlim Bülletenini təqdim edərək bildirib ki, bütün dünyada havanın çirklənməsi ilə bağlı deqradasiya davam edir.

Lorenzo Labrador 2024-cü ildə Çili, Braziliya, Ekvador, Kanada, Mərkəzi Afrika və Sibirdə tünd qırmızı ləkələrdə cəmləşmiş meşə yanğınlarından “PM 2.5” kimi tanınan incə hissəcik markerlərini göstərən dünya xəritəsinə işarə edib. Məlumatlar hava keyfiyyətinin itirilməsi ilə bağlı əvvəlki illərdə qeyd olunan narahatedici tendensiyanı təsdiqləyir. “Biz bilirik ki, meşə yanğınları mövsümü iqlim dəyişikliyi nəticəsində hər il daha güclü və uzun olur”, -deyə o əlavə edib.

ÜMT qeyd edib ki, bununla yanaşı, Çin və Avropa bu sahədə ümid verir. Belə ki, dünyanın bəzi yerlərində, xüsusən də Çinin şərqində və Avropada emissiyaların həcmində azalma müşahidə olunur. Bunun səbəbi Çində və Avropanın bəzi ölkələrində yaşıl sənaye və elektromobillərdən istifadənin genişlənməsidir. Məsələn, Çinin şərqində, Şanxay kimi şəhərlərdə daha çox parklar açmaq və daha çox ağac əkməklə havanın keyfiyyətini artırmaq üzrə irəliləyiş əldə edilib.

ÜMT-nin sözçüsü Kler Nullis qeyd edib ki, hələ də ağır nəqliyyat vasitələrinin hərəkəti genişmiqyaslı olsa da, elektromobillərdən istifadə də sürətlə artır.

Bu uğurlara baxmayaraq, dünya üzrə çox az şəhərdə hava keyfiyyəti BMT-nin Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) tərəfindən tövsiyə olunan səviyyədən aşağıdır. Son irəliləyişlərə baxmayaraq, havanın keyfiyyəti ictimai sağlamlıq problemi olaraq qalır.

ÜST qeyd edir ki, kükürd dioksid (SO₂) və azot oksidi (NOₓ) kimi əsas çirkləndiricilər emissiyaya nəzarətin işə düşməsi ilə azalsa da, dumanın əsas tərkib hissəsi olan ozon səviyyələri azalmayıb. “Bu, qismən qlobal istiləşmənin nəticəsidir, çünki ozon atmosferdə günəş işığı tələb edən kimyəvi reaksiyalar nəticəsində əmələ gələn ikinci dərəcəli çirkləndiricidir”, -deyə təşkilatın nümayəndəsi qeyd edib.

Meşə yanğınlarını, qış dumanını, daşınma emissiyalarını və şəhər məkanlarında çirklənməni əhatə edən ÜMT-nin Hava Keyfiyyəti Bülleteni havanın çirklənməsi ilə iqlim dəyişikliyi arasında sıx əlaqəni vurğulayır. “İqlim dəyişikliyi və havanın keyfiyyəti ayrı-ayrılıqda həll edilə bilməz. Onları həll etmək üçün əl-ələ verərək planetimizin, icmalarımızın və iqtisadiyyatlarımızın sağlamlığını qorumaq naminə birlikdə mübarizə aparılmalıdır”, -deyə ÜMT Baş katibinin müavini Ko Barret bildirib.

BMT dünyanın ən böyük ictimai sağlamlıq təhdidlərindən biri sayılan və xüsusilə uşaqlar üçün zərərli olan məişət havasının çirklənməsi ilə mübarizə səylərinə rəhbərlik edir.

BMT-nin Ətraf Mühit Proqramının (UNEP) ev sahibliyi etdiyi İqlim və Təmiz Hava Koalisiyası katibliyinin rəhbəri Martina Otto bildirib: “Yaxşı xəbər ondan ibarətdir ki, daha təmiz yemək texnologiyası bol, nisbətən ucuzdur və artıq insanların həyatını xilas etməyə kömək edir. İndi problem bu texnologiyanı daha çox insan üçün əlçatan etməkdir”.