Cənubi və Cənub-Şərqi Asiyada baş verən son daşqınlar və torpaq sürüşmələri regionun gələcəkdə üzləşəcəyi iqlim risklərinin miqyasını vurğulayır. Portland Dövlət Universitetinin coğrafiya professoru Hijun Çan qeyd edib ki, ekstremal hava hadisələri daha az baş verə bilər, lakin onların təsirləri xeyli dərəcədə daha dağıdıcı olacaq.
Son həftələrdə İndoneziya, Şri-Lanka, Tailand və Malayziyada güclü yağışlar 1400-dən çox insanın ölümünə səbəb olub və milyonlarla insan evlərini tərk etməyə məcburiyyətində qalıb.
Regiondakı ölkələr axtarış-xilasetmə işlərini davam etdirdikcə və yüzlərlə itkin düşmüş insanları axtardıqca, zərərin miqyası artmaqda davam edir. Dağıdılmış infrastruktur bir çox yaşayış məntəqələrinə girişi əngəlləyir və hökumətlər fövqəladə vəziyyət elan edir, təxliyələri, ərzaq təchizatını və tibbi yardımı sürətləndirir.
Professor H. Çan Anadolu agentliyinə verdiyi şərhdə bu hadisələrin təsadüf olmadığını və iqlim sistemindəki sürətli dəyişikliklərlə əlaqəli olduğunu vurğulayıb ki, bu da regionun həssaslığını artırır.
İqlim dəyişikliyi dağıntıları artırır
Professor Çanın sözlərinə görə, ölümcül daşqınlar və torpaq sürüşmələri iqlim və meteoroloji şəraitlə sıx bağlıdır. O qeyd edib ki, antropogen iqlim dəyişikliyi su dövranını gücləndirir, yəni isti hava daha çox nəm saxlayır və bu da daha intensiv yağıntılara səbəb olur.
"Bu cür ekstremal hadisələrin tezliyi əhəmiyyətli dərəcədə artmayıb - bəzi bölgələrdə hətta azala bilər. Lakin onların intensivliyi bir çox ərazilərdə artıb. Başqa sözlə, ekstremal hadisələr daha az ola bilər, lakin baş verdikdə zərər daha böyükdür", - deyə alim izah edib.
Çan bildirib ki, Cənub-Şərqi Asiya hər il musson yağışlarına məruz qalır, lakin tədqiqatlar musson aktivliyindəki və siklon generasiya zonalarındakı dəyişiklikləri sənədləşdirib.
O, həmçinin El-Ninyo və Hind okeanının istiləşməsi kimi regional iqlim hadisələrinin son fəlakətlər seriyasına təsirini qeyd edib.
Zəif infrastruktur və təbii maneələrin itirilməsi riskləri çoxaldır
Cənubi və Cənub-Şərqi Asiyanın sahil bölgələri yüksək əhali sıxlığı və sosial və texnoloji infrastrukturun olmaması səbəbindən xüsusilə həssasdır. Bölgədəki bir çox sistem əvvəlki iqlim şəraiti üçün hazırlanmış köhnə qurğulardan asılıdır.
H. Çan deyir: "Keçmişdəki ekstremal hadisələrdən məhdud sosial öyrənmə və koordinasiyalı hökumət tədbirlərinin olmaması güclü yağışa səbəb olan zəncirvari təhlükələr riskini daha da artırır."
Ekspert vurğulayır ki, sahil boyunca təbii meşəlik ərazilər güclü yağışa qarşı "təbii bufer" rolunu oynayır. Urbanizasiya səbəbindən bu buferlərin yox olması ilə yağış suları təbii drenaj yollarını itirir və bu da geniş yayılmış daşqınlara səbəb olur.
Beton və asfalt səthlərin böyüməsi səth sularının hərəkətini sürətləndirir. "Ağaclar kəsildikdə, torpaq nəm saxlamaq qabiliyyətini itirir və bu, sürüşmə riskini artırır", - Çan əlavə edib.
İnfrastruktur dəyişən iqlimə uyğunlaşmalıdır
Professor qeyd edir ki, son illərdə fəlakətlərə cavab sistemləri təkmilləşib: alimlər ekstremal yağıntı hadisələrini və əlaqəli təhlükələri əvvəlcədən proqnozlaşdırmağı öyrəniblər. Lakin o, bunun kifayət olmadığını bildirib.
Ekspert ictimaiyyətə vaxtında və şəffaf risklərin çatdırılmasının, xilasetmə bölmələrinin sayının artırılmasının və yeni iqlim reallıqlarını nəzərə almaq üçün infrastrukturun modernləşdirilməsinin vacibliyini vurğulayıb.
Onun dediyinə görə, hökumətlər yeni infrastruktur layihələri planlaşdırarkən "təbiətə əsaslanan həllər" tətbiq etməlidirlər. Bu cür strategiyaların həyata keçirilməsi dövlət qurumları, akademik icma, özəl sektor və vətəndaşlar arasında əməkdaşlıq tələb edir.
Rizvan CƏFƏROV,
"Azərbaycan"
