İçərişəhər
təkcə Azərbaycan üçün deyil, həm də bəşəri dəyər kimi yüksək qiymətləndirilən tarixi
abidədir. Bunu UNESKO-nun Ümumdünya Maddi İrs Siyahısına İçərişəhərin Qız qalası
və Şirvanşahlar Saray Kompleksi ilə birgə salınması da təsdiq edir. Azərbaycan memarlığının,
Azərbaycan tarixinin bir hissəsi, xalqımızın maddi-mədəniyyət irsinin qiymətli nümunəsi
olan bu abidələr UNESKO tərəfindən ümumdünya irsi kimi qəbul olunub. Bu da odlar
yurdumuzun dünya mədəni irsinə çox gözəl bir töhfəsidir.
İçərişəhərin
Qoşa Qala Qapısı meydanında mövsümi olaraq hər bazar günləri "Meydan Bazarı” adlı
mədəni-kütləvi tədbir keçirilir. Tədbirin keçirilməsində məqsəd Azərbaycan xalqının
qədim sənətkarlıq ənənələrinin təbliği ilə yanaşı, Bakı sakinlərinin və paytaxt
qonaqlarının öz istirahət gününün İçərişəhərdə keçirilməsinin stimullaşdırılmasıdır.
Mədəniyyətlərarası
dialoq çərçivəsində ildə bir dəfə keçirilən "Qız qalası” Beynəlxalq İncəsənət Festivalı
Azərbaycanın ən qədim və sirlərlə dolu dünya əhəmiyyətli abidələrindən olan Qız
qalasının təbliği üçün böyük önəm daşıyır.
Müxtəlif ölkələrdən
gəlmiş rəssamlar Qız qalasının maketlərini öz milli üslublarında bəzəyərək fərqli
mədəniyyət və adət-ənənələrin sintezini əks etdirən əsərlər yaratmışlar, bu işlərdən
ibarət sərgilər təşkil etmişlər. Bununla yanaşı, həmin nadir əsərlər dünyanın müxtəlif
ölkələrində nümayiş etdirilərək, ümumdünya mədəni irsinin bir hissəsi olan Qız qalasının
təbliğində əhəmiyyətli vasitəyə çevrilmişdir. Festivalın keçirilməsi tariximizi
və milli irsimizi layiqincə qoruduğumuzu göstərir.
İçərişəhər
açıq səma altında bir muzey olması ilə yanaşı, eyni zamanda dunya sivilizasiya ocaqlarından
biridir. Bu şəhər içində qala divarları ilə əhatə olunmuş unikal bir şəhərdir və
özünün infrastrukturu və yaşayış massivləri ilə canlı orqanizm təşkil edir.
4000-ə (1300 ailə) yaxın əhalisi olan İçərişəhərdə 18 hotel, bir neçə muzey,
100-dən artıq ictimai iaşə və ticarət obyektləri fəaliyyət göstərir.
Eyni zamanda,
bu qədim şəhərdə olan abidələrin qorunub saxlanılması, burada yaşayan insanların
sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması fəaliyyət göstərən turizm infrastrukturunun
- hotellərin, restoranların, muzeylərin, qalereyaların, digər elmi, mədəni mərkəzlərin
fəaliyyətini ən yüksək səviyyədə təşkil etməkdir.
İçərişəhərin
unikallığı, dünyadakı digər bu cür abidələrdən fərqi ondadır ki, bu, səhər açılıb
axşam bağlanan muzey deyil, bu, canlı bir məkandır. Aydındır ki, hər bir canlı məkan
hər zaman inkişaf edir, dəyişir. Buranın sakinləri hər zaman yeni arzularla yaşayırlar.
Hətta bəzən bu insanlar unudurlar ki, tarixi məkanda ömür sürürlər və hər gün də
XII, XV, XVII əsrin abidələri ilə ünsiyyətdə olurlar.
İki əsr bundan
öncə qədim Bakı olan, indi İçərişəhər adlandırdığımız tarixi məkan hazırda müasir
turizm mərkəzinə çevrilmişdir. Qoruq idarəsi tərəfindən tədqiq olunmuş memarlıq
abidələrı və tarixi yerlər konservasiya edilir, yeni görkəm alaraq turist marşrutlarına
salınır, məhz turizm məqsədləri üçün istifadə edilir. Buna misal olaraq orta əsr
karvan ticarət yolu olan - indiki A.Zeynallı küçəsi boyu yerləşən, orta əsr ab-havasına
uyğun yeni görkəm almış tarixi-memarlıq abidələrini, Məhəmməd məscidini, məktəb-məscidi,
Sıratağlı dini-memarlıq kompleksini, o cümlədən Qədim bağ kompleksini, Çin məscidini
və digər rekreasiya zonalarını qeyd etmək olar.
Dünyanın bir
çox olkələrində su mühiti ilə əlaqəli turizm obyektləri vardır. Məsələn, dənizkənarı
bulvarlar, çimərliklər, turizm məqsədləri üçün dəyərləndirilən kiçik adalar və s.
Bu baxımdan Xəzər dənizində, İçərişəhər yaxınlığında kiçik bir adada yerləşmiş,
orta əsrlərdə Bayıl qəsri adlandırılmış bir abidənin öyrənilməsi, bərpa və konservasiya
edilməsı, yaxın gələcəkdə turizm məqsədləri üçün istifadəsi də böyük əhəmiyyətə
malikdir.
Son zamanlar
İçərişəhərdə gedən torpaq-təmizlik işləri zamanı çoxlu sayda su kəhriz quyuları
aşkar olunmuşdur. Bilavasitə su mühiti ilə bağlı olan bu mühəndis-texniki qurğuların
əksəriyyəti konservasiya olunur, tarixi araşdırılır, texniki pasportu işlənilir,
içərisi işıqlandırılır, üzəri orqanik şüşə ilə örtülür və turizm məqsədləri üçün
istifadə olunur.
İçərişəhər
kompleksinə daxil olan dunya əhəmiyyətli 3, ölkə əhəmiyyətli 28 memarlıq, konservasiya
olmuş 8 arxeoloji və 600-dən çox yerli əhəmiyyətli abidələr xalqımızın zəngin mədəniyyətindən
xəbər verir. Qoruq ərazisindəki XVIII-XIX əsr memarlığına aid elmi, tarixi və mədəni
cəhətdən yüksək dəyərə malik onlarla bənzərsiz yaşayış binaları və orta əsrlərdə
tikilmiş memarlıq abidələri dövlət tərəfindən qorunur.
İçərişəhərdə keçən əsrin əvvəllərindən
60-cı illərə kimi qısamüddətli, 1961-ci ildən etibarən isə stasionar arxeoloji qazıntılar
aparılaraq 3 mədəni təbəqənin olduğu müəyyən edilmişdir. Birinci mədəni təbəqə antik
dövrdən IX əsrədək olan dövrü, ikinci mədəni təbəqə IX-XIII əsrləri, üçüncü mədəni
təbəqə XIII-XVII əsrləri əhatə edir. Arxeoloji kəşfiyyat və nəzarət işləri nəticəsində
aşkar olunan qədim Bakının tarixini əks etdirən arxeoloji artefaktlar və son 30
il ərzində arxeoloji qazıntılar nəticəsində aşkar olunmuş antik dövr maddi-mədəniyyət
nümunələri, habelə İçərişəhərin sahilə yaxın hissəsinin təhlili, analizi və təsnifatı
belə bir fikir söyləməyə əsas verir ki, şəhərin qədim yaşayış yeri konkret olaraq
sahilə yaxın, məhz ən qədim yazılı memarlıq abidəsi olan Məhəmməd məscidi və Qız
qalası yerləşən ərazi və Bakı buxtası olmuşdur. Xəzərin suyunun səviyyəsinin tarixən
artıb-azalması ilə bağlı elmi araşdırmalar və İçərişəhərdə yeni aşkar olunmuş qədim
şəhərimizin tarixini əks etdirən maddi-mədəniyyət nümunələrinin təsnifatı Bakının
yaşının təyin olunmasında əvəzsiz rol oynayır.
Kamil İBRAHİMOV,
professor
