Son 20 ildə Azərbaycan demoqrafik inkişaf yolunda maraqlı dəyişikliklər yaşayıb. Əhalinin yaş strukturu, doğum və ölüm göstəriciləri, orta ömür uzunluğu və regionlar üzrə fərqlər ölkənin həm sosial, həm də iqtisadi inkişafına mühüm təsir göstərir. Bu dəyişikliklər bəzən çağırışlar yaratsa da, dövlət siyasətinin düzgün istiqamətləri və yeni təşəbbüslər sayəsində imkanlara da çevrilir.
AZƏRTAC son 20 ildə, xüsusilə 2000-ci illərin əvvəllərindən bu günə qədər müşahidə olunan demoqrafik trendlərə, yaşlı əhaliyə dəstək proqramlarına, əhali qocalmasının nəticələrinə və regionlar üzrə fərqləndirici amillərə nəzər salır.
Yaş quruluşu və əhalinin qocalması
Azərbaycan əhalisinin ümumi sayı artmaqda davam edir və bu, ölkənin gənc və işlək qüvvəyə malik olduğunu göstərir. Eyni zamanda, yaşlıların sayında da yüksəliş müşahidə olunur. Bu fakt təkcə qocalma deyil, həm də ömür uzunluğunun artması, sağlamlıq və həyat şəraitinin yaxşılaşması deməkdir. Statistik göstəricilərə görə, son 20 ildə 65 yaşdan yuxarı insanların xüsusi çəkisi təxminən 6 faizdən 9,9 faizə yüksəlib.
Yaşlıların çoxalması onların bilik və həyat təcrübəsinin cəmiyyət üçün daha əlçatan olmasına şərait yaradır. İqtisadi baxımdan isə bu, dövlətin yeni və müasir sosial müdafiə mexanizmləri qurmasını zəruri edir. Sosial sahədə yaşlı əhaliyə daha keyfiyyətli səhiyyə, sosial xidmət və aktiv həyat imkanları təqdim olunur.
Azərbaycanda DOST Agentliyi və beynəlxalq tərəfdaşların dəstəyi ilə həyata keçirilən layihələr yaşlıların cəmiyyətdə fəal rolunu gücləndirir. Onlara İKT bilikləri öyrədilir, asudə vaxtlarının səmərəli təşkili təmin olunur və sosial adaptasiya dəstəklənir. Bu təşəbbüslər göstərir ki, Azərbaycan yalnız gənclər ölkəsi deyil, həm də “bütün yaşlar üçün ölkə” konsepsiyasına uyğun inkişaf edir.
Doğum və ölümdə əsas tendensiyalar
Son illərdə doğum göstəricilərində müəyyən azalma olsa da, əhalinin təbii artımı hələ də müsbət qalır. Bu, Azərbaycanın dayanıqlı demoqrafik potensiala malik olduğunu göstərir. Ölüm göstəriciləri artsa da, orta ömür uzunluğu yüksəlməkdədir. Bu, səhiyyə xidmətlərinin yaxşılaşması, sağlamlıq mədəniyyətinin güclənməsi və sosial şəraitin möhkəmlənməsinin nəticəsidir.
2000-ci illərin əvvəllərində orta ömür uzunluğu təxminən 72 il idisə, bu gün 76 ilə yaxınlaşır. Kənd yerlərində doğum dərəcəsi şəhərlərə nisbətən daha yüksəkdir. Bu, kənd icmalarında ailə ənənələrinin güclü qalmasının göstəricisidir. Abşeron və Naxçıvan kimi urbanizasiyanın güclü olduğu bölgələrdə isə doğum səviyyəsi bir qədər aşağıdır.
Hazırda gözlənilən ömür uzunluğu kişilər üçün 73,5 il, qadınlar üçün 78,6 il olmaqla orta hesabla 75,9 ilə çatıb. Bu, Azərbaycan vətəndaşlarının daha sağlam və uzun ömür sürdüyünü sübut edir.
Azərbaycanın demoqrafik inkişafı həm çağırışlar, həm də imkanlarla müşayiət olunur. Əhalinin qocalması faktı sadəcə problemlər yaratmır, əksinə, insanların daha uzun ömür yaşaması və rifah səviyyəsinin artması ilə bağlıdır. Doğum səviyyəsindəki dəyişikliklər, ölüm göstəriciləri və regionlararası fərqlər dövlətin sosial siyasətinə istiqamət verir.
Ən önəmlisi, orta ömür uzunluğunun artması, sağlamlıq və sosial xidmətlərin güclənməsi ölkənin ümumi inkişaf potensialını möhkəmləndirir. Azərbaycan həm gənc və dinamik ölkə olaraq qalır, həm də yaşlı nəsil üçün aktiv və dəyərli həyat şəraiti yaradır. Bu balans ölkənin gələcəkdə də dayanıqlı və pozitiv inkişaf yolunda irəliləyəcəyini göstərir.
