İllinoys Urbana-Şampeyn Universiteti, Duke Universiteti və Chan Zuckerberg Biohub Çikaqo tədqiqatçılarının birgə apardığı yeni bir araşdırma, xroniki alkoqol istifadəsinin qaraciyər hüceyrələrinin regenerasiya qabiliyyətini pozduğunu aşkara çıxarıb.
AZƏRTAC “MedicalXpress” portalına istinadla xəbər verir ki, araşdırma nəticələri nüfuzlu “Nature Communications” jurnalında dərc edilib.
Tədqiqat göstərib ki, alkoqoldan uzunmüddətli istifadə qaraciyər hüceyrələrini funksional və regenerativ hallar arasında “limbo” adlanan qeyri-müəyyən vəziyyətdə saxlayır. Bu vəziyyət zədələnmiş hüceyrələrin nə tam fəaliyyət göstərən yetkin hüceyrələrə, nə də proliferativ progenitor hüceyrələrə çevrilməsinə imkan verir. Bu da regenerasiyanın pozulmasına və nəticə etibarilə qaraciyər çatışmazlığına gətirib çıxarır – bu xəstəlik hər il dünya üzrə 3 milyona yaxın insanın ölümünə səbəb olur.
Aparıcı tədqiqatçılardan biri, İllinoys Universitetinin biokimya professoru Auinash Kalsotra qeyd edib ki, alkoqolla əlaqəli hepatit və sirrozlu xəstələrdə qaraciyər funksiyası və regenerasiya potensialı ciddi şəkildə pozulur, hətta spirt qəbulu dayandırıldıqdan sonra belə. Kalsotra və Duke Universitetindən tədqiqatçı Anna Mae Diehl bu layihəyə beş il ərzində rəhbərlik ediblər və qaraciyərin bərpa qabiliyyətinin molekulyar əsaslarını araşdırıblar. Araşdırmada həm sağlam, həm də alkoqolla əlaqəli hepatit və sirrozlu xəstələrin qaraciyər toxumaları müqayisə olunub. Nəticələr göstərib ki, xəstə qaraciyər hüceyrələri regenerasiya prosesinə başlasa da, bu prosesi tamamlaya bilmir və regenerasiyanın “keçid mərhələsində” ilişib qalır.
Tədqiqatçılar regenerasiya uğursuzluğunun əsas səbəblərindən birinin RNT splicing (birləşmə) prosesinin pozulması olduğunu müəyyən ediblər. Xüsusilə, bu prosesin düzgün getməsi üçün vacib olan ESRP2 (Epithelial Splicing Regulatory Protein 2) zülalının səviyyəsinin alkoqolla zədələnmiş qaraciyər hüceyrələrində azaldığı müşahidə olunub. Dərin RNT ardıcıllığı texnologiyasından və bioinformatik analizlərdən istifadə edən tədqiqatçılar, alkoqolla əlaqəli qaraciyər xəstəliklərində minlərlə gen arasında RNT-nin düzgün birləşdirilmədiyini və bunun nəticəsində vacib zülalların hüceyrə daxilində yanlış yerlərdə yerləşdiyini ortaya çıxarıblar. Məsələn, nüvədə yerləşməli olan zülalların sitoplazmada ilişib qalması onların funksional aktivliyini pozur və regenerasiyanı əngəlləyir. Araşdırmada ESRP2 geninin genetik olaraq silindiyi siçan modelləri də istifadə olunub. Bu siçanlarda da eyni regenerasiya çatışmazlıqları müşahidə edilib ki, bu da ESRP2-nin kritik rolunu təsdiqləyir. Tədqiqatda, həmçinin göstərilib ki, spirtli içkilərin emalı nəticəsində qaraciyər toxumasına toplanan immun hüceyrələr və dəstək hüceyrələri tərəfindən ifraz olunan iltihabi faktorlar ESRP2 istehsalını və funksiyasını boğur. Bu səbəbdən regenerasiya prosesindəki əsas molekulyar mərhələlər pozulur. Tədqiqatçılar bu prosesi molekulyar səviyyədə geri qaytarmaq məqsədilə, iltihabı stimullaşdıran amillərin reseptorlarını bloklayan molekullar vasitəsilə hüceyrə mədəniyyətlərini müalicə ediblər. Nəticədə ESRP2 səviyyələri bərpa olunub, RNT splicing fəaliyyəti normallaşıb və regenerasiya potensialı artıb.
Professor Kalsotra bildirib ki, bu tapıntılar gələcəkdə həm diaqnostik, həm də terapevtik yanaşmalar üçün yeni imkanlar aça bilər: “Biz bu səhv yerləşdirilmiş RNT-ləri diaqnostik markerlər kimi istifadə edə və ya iltihabı cilovlayan yeni müalicələr inkişaf etdirə bilərik. Əgər splicing qüsurlarını düzəldə bilsək, bəlkə də regenerasiyanı bərpa edib, qaraciyər çatışmazlığı ilə mübarizə apara bilərik”.
Bu araşdırma, alkoqolla əlaqəli qaraciyər xəstəliklərinin daha dərindən anlaşılması və yeni müalicə strategiyalarının inkişafı üçün mühüm addım hesab olunur.
