Avropanın ABŞ tariflərini qəbul etmək qərarı, həmçinin Yaşıl Sövdələşmənin əsas elementlərini aşındırmaq baxımından strateji səbir deyil, strateji uyğunsuzluq deməkdir. Belə görünürdü ki, Brüssel dağıdıcı ticarət müharibəsindən məharətlə qaçıb və sənayesi üçün nəfəs alacaq fasilə qazanıb. Lakin qarşılıqlı, ədalətli və balanslaşdırılmış ticarət haqqında Çərçivə Sazişi həqiqətin harada olduğunu açıq şəkildə göstərir.
AZƏRTAC xəbər verir ki, kağız üzərində bu saziş Trans-Atlantik ticarətdə tarazlığın vicdanla bərpası kimi görünür. Reallıqda biz eyni köhnə hekayəni görürük: Avropa güzəştə gedir, Vaşinqton ölümünə mübarizə aparır və Aİ-nin uzunmüddətli rəqabət qabiliyyəti qısamüddətli sükutla mübadilə edilir.
Razılaşmanın şərtlərinə görə, ABŞ əsas Avropa ixracatına 15 faizlik tarifləri saxlayır. Avropa ABŞ-ın sənaye mallarına rüsumları ləğv edəcəyini, Amerikanın aqrar biznes və dəniz məhsulları üçün qapıları daha da geniş açacağını vəd edir. Bundan əlavə, Brüssel 2028-ci ilə qədər ABŞ iqtisadiyyatına əlavə olaraq 600 milyard dollar vəsait qoymağı öhdəsinə götürür.
Söhbət Avropanın sənaye bazasının gücləndirilməsi ilə bağlı deyil, Atlantikanın o biri tərəfində sürətlənmiş yenidən sənayeləşmə riskindən gedir. Bu, məhz Aİ təmiz texnologiyalar və rəqəmsal sahədə öz geriliyini etiraf etməyə başlayanda baş verir. Ən aktual məsələ enerjidir. Aİ 2028-ci ilə qədər ABŞ-dan 750 milyard dollarlıq LNG, neft və nüvə yanacağı, əlavə olaraq 40 milyard dollarlıq süni intellekt mikroçipləri almağı öhdəsinə götürüb. Bərpaolunan mənbələr artıq istehsal rekordlarını qırsa da, Avropa qazıntı yanacağının tədarük zəncirlərinə daha dərindən nüfuz edir. Qasırğalardan asılı olan bahalı və qeyri-sabit LNG-ni “davamlılıq” adlandırmaq absurddur. Bu, Avropanı qlobal qazıntı yanacağı bazarının girovuna çevirir və geriyə doğru bir addımdır.
Bu da hələ hamısı deyil. Müqaviləyə əsasən, Aİ ətraf mühit və iqlim qaydalarına əməl etməyə borcludur. EUDR, Korporativ Davamlılıq Direktivi (CSDDD), Karbon Sərhəd Ödənişi (CBAM) və yeni Korporativ Hesabat Standartları (CSRD) kimi təşəbbüslərin bütövlüyü risk altındadır. Bu qaydaların zəiflədilməsi Avropanın iqlim lideri kimi imicinə xələl gətirir və yaşıl iqtisadiyyat əsasında rəqabətqabiliyyətlilik yaratmaq ambisiyasını sarsıdır. Avropa Komissiyası bunu “sadələşdirmə və uyğunlaşdırma” adlandıra bilər, lakin reallıqda bizi narahatlıq doğuran bir perspektiv gözləyir: Aİ-nin iqlim siyasətində liderliyi və Paris Sazişini, habelə ətraf mühitlə bağlı beynəlxalq öhdəlikləri yerinə yetirmək qabiliyyətinə əsaslanan qanunvericilik sütunlarının tədricən çökməsi baş verir.
Eyni məntiq elektrik enerjisi bazarına da aiddir. Qaz qiymətlərinin dalğalanması ehtimalı qalır. Aİ-nin ticarət strategiyası da uzunmüddətli zəiflikləri davam etdirən qısamüddətli kompromislərdən eyni dərəcədə asılıdır. Sabit tariflər təbii olaraq qəbul edilir, mədən yanacağından asılılıq dərinləşir və ekoloji standartlar pozulur. Bu balans deyil, əsl xaosdur.
Davamlı maliyyə sahəsində də oxşar səhvlərə yol verilir. Aİ qlobal səviyyədə tanınmış çərçivəyə (ISSB) uyğunlaşdırmaq əvəzinə, hələ də öz hesabat standartlarını (ESRS) həyata keçirir. Nəticədə, xərclər artır, bazar parçalanır və Avropanın təsiri zəifləyir. Hətta Avropa tənzimləyiciləri xəbərdarlıq edirlər ki, ISSB-dən kənara çıxmaq məlumatların keyfiyyətini pozacaq və İttifaqın özündə qeyri-bərabər oyun sahəsi yaradacaq.
Avropa hər iki dünyanın ən pis vəziyyətinə düşmək riski altındadır: inadla “öz” standartlarında israr edir, lakin ABŞ-ın təzyiqi altında onları arxa plana keçirir.
Alternativ aydındır. Ticarət Avropanın rəqabət qabiliyyətini zəiflətməməli, onu gücləndirməlidir. Enerji suverenliyi LNG müqavilələri üzərində deyil, bərpaolunan mənbələr və transsərhəd şəbəkələr üzərində qurulmalıdır. Davamlılıq hesabatı parçalanma yolu ilə deyil, beynəlxalq standartlara yaxınlaşma yolu ilə qlobal təsir mənbəyi olmalıdır. Ticarət, sənaye və iqlim siyasəti, öz növbəsində, vahid strategiya təşkil etməlidir, onlar bir-birinə zidd olmamalıdır.
Bu gün Avropa yeni tarif müharibəsindən yayındığına görə özünü tərifləyir. Lakin münaqişədən qaçmaq strategiya deyil.
Getdikcə parçalanan dünyada qazıntı yanacaqlarından asılılıq və zəifləmiş davamlılıq qaydaları rəqabətqabiliyyətlilik üçün möhkəm zəmin yaratmayacaq. Bunu yalnız ahəngdar iqlim, ticarət və sənaye siyasəti təmin edə bilər.
Bu sövdələşmə həyəcan siqnalı verməlidir: Avropa öz gələcəyi bahasına rifahı təmin etməyə davam edə bilməz.
