Bunu artıq Qərb də dərk və etiraf edir
Beynəlxalq vəziyyət gərginləşməkdə davam edir. Adətən Yaxın Şərq silahlı qarşıdurmaların çox baş verdiyi region olsa da, son vaxtlar burada həm də münaqişənin coğrafiyası genişlənir. İsrail-Hizbullah, İsrail-HƏMAS savaşına İran da əlavə olunub. Bu gərginliyin hansı istiqamətdə davam edəcəyi bilinmir.
Artıq müharibə Avropanı da bürüyüb. Belə ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsinin də coğrafiyasının genişlənməsi an məsələsidir. Ukraynanın tərəfində olan, ona hərbi və maliyyə dəstəyi verən Avropa ölkələri özlərini nə qədər bu savaşdan kənarda saxlamaq istəsələr də, müharibənin uzanması başqa proznozlar vəd edir. Uzanan müharibə isə vaxtilə SSRİ-nin ən inkişaf etmiş respublikası olan Ukraynanı xarabazarlığa çevirir, üstəlik, bu vəziyyətin də nə vaxt bitəcəyini heç kəs bilmir.
Çin-Amerika münasibətləri də gərginləşən xətt üzərində davam edir. Amerikanın regionda öz müttəfiqləri ilə böyük hərbi təlimlər keçirməsi Çinə qarşı güc nümayiş etdirmək kimi qəbul olunur. Buna cavab olaraq "əjdahalar ölkəsi" də öz hərbi gücünü göstərmək üçün yeni dağıdıcı silahlardan istifadə edib hərbi təlimlər keçirir.
Dünyanın belə durumu sözsüz ki, qlobal iqtisadiyyata mənfi təsir göstərir. Xüsusən bu cür hadisələr mövcud qlobal ticarət marşrutlarının keçdiyi ərazilərdə baş verəndə vəziyyət daha acınacaqlı hal alır. Təkcə husilərin Qırmızı dənizdə törətdiklərinin dünya ticarətinə nə qədər ciddi ziyan vurduğunu xatırlamaq kifayətdir. Burada baş verən silahlı qarşıdurma ticarət gəmilərini qısa yol olan Süveyş kanalından deyil, Afrika qitəsinin ətrafında dolaşıb Avropaya üzməyə məcbur edir.
Rusiya-Ukrayna müharibəsi, Yaxın Şərqdə baş verən məlum hadisələr, husilərin Qırmızı dənizdə həyata keçirdikləri hərbi aksiyalar dünya ticarət zəncirində böyük qırılmalara səbəb olub. Çin və Rusiyanın son dövrlər Orta dəhlizə olan marağının artması da bununla bağlıdır. Çünki Çin Qırmızı dənizdə yaşanan gərginliklə bağlı yüklərini Avropa bazarına vaxtında çatdıra bilmir. Rusiyanın Zəngəzur dəhlizinin açılması üçün İran və Ermənistanla danışıqları intensivləşdirməsi də şimal qonşumuzun mühüm ticarət marşrutundan məhrum olması ilə əlaqədardır.
Belə vəziyyətdə hamı çıxış yolunu Orta dəhlizdə görür. Artıq bizə qarşı düşmən mövqeyi sərgiləyən Fransadan Orta dəhlizin onlar üçün də əhəmiyyət kəsb etdiyinə dair xəbərlər gəlir. Bu barədə Fransanın "La Gazette du Caucase" onlayn nəşrində dərc olunan analitik məqalədə deyilir ki, Avropa İttifaqında ən böyük nüvə gücünə malik Fransa təbii uran istehsalçısı olmadığı üçün onu Niger, Qazaxıstan, Özbəkistan və Avstraliyadan idxal etməyə məcburdur. Bildiyimiz kimi, Afrika ölkəsi ilə Fransa arasında problemlər var. Avstraliya bu ölkədən çox uzaqda yerləşir və onun daşıma xərcləri baha başa gəlir. Deməli, ən münasibi Qazaxıstan və Özbəkistandır. O üzdən Aİ, o cümlədən Fransa yeni ixrac marşrutundan istifadə etmək axtarışına çıxıblar və onlar Azərbaycanın həlledici rol oynadığı Orta dəhlizdən istifadə etmək niyyətindədirlər. Həmin materialda müəllif vurğulayır ki, Fransa uran idxalının tranzitini şaxələndirərkən Azərbaycan üzərindən keçən Orta dəhlizi sınaqdan çıxmış və etibarlı marşrut hesab edir. Müəllif burada mühüm bir məqama toxunur ki, bunu heç vaxt Fransa arzulamaz: "Əks halda, mövcud geosiyasi şəraitdə Qərbin uran və nüvə yanacağı məsələlərində Çin və Rusiyadan asılılığı artmaqda davam edəcək. Bu da növbəti onilliklərdə Qərb ölkələrinin enerji tədarükü ilə bağlı təhdidlərlə üzləşəcəyi anlamına gəlir".
Biz işğal altında olan torpaqlarımızı azad etdikdən sonra Fransa az qala ölkəmizə müharibə elan edib. İqtidarda olanlarla yanaşı, müxalifətdəki siyasi qüvvələr də Azərbaycana qarşı şər-böhtan yarışına qoşulublar. Bu səbəbdən iki ölkə arasında olan siyasi münasibətlər son dərəcə gərgindir. Amma istər E.Makron, istərsə də ondan sonra hakimiyyətə gələcək qüvvələr ölkəmizə gəlib yalvaracaqları gün uzaqda deyil. Ən azından ona görə ki, uran təhlükəli xammaldır və onun üzərindən daşındığı ölkədən xüsusi icazə istənilməsi vacibdir.
Orta dəhlizlə yüklənən daşınmanın həcmi sürətlə artır. Səbəbi fransız jurnalistin dediyi kimi, Azərbaycan üzərindən keçən tranzit marşrutunun etibarlılıq sınağından çıxmasıdır. Cari ilin yarısında Azərbaycanla Özbəkistan arasında tranzit daşımalarının həcmi 624 min ton olmaqla ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 37 faiz artıb.
Yük dövriyyəsinin artmasında ölkəmiz tərəfindən görülən zəruri tədbirlər önəmli rol oynayır. Belə ki, Azərbaycanın təşəbbüsü və dəstəyi ilə görülən işlər sayəsində Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun ötürücülük qabiliyyətinin 1 milyon tondan 5 milyon, həmçinin Ələt Beynəlxalq Ticarət Limanının illik ötürücülük qabiliyyətinin 15 milyon tondan 25 milyon tona çatdırılması tranzit marşrutunun səmərəliliyində önəmli rol oynayır.
Azərbaycan və Mərkəzi Asiya ölkələri müasir dünya ticarəti üçün mühüm ölkələrə çevriliblər. Ümumiyyətlə, türk dövlətləri indiki qlobal ticarət zəncirinin əsas halqalarıdır. Bizi bu ölkələrlə tarixi köklər və qarşılıqlı maraqlar bağlayır. Orta dəhlizin əsas ölkələri - Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Azərbaycan və Türkiyə bu ticarət zəncirində önəmli rol oynamaqla onun qırılmasına qarşı çıxan qüvvələrlə birgə mübarizə aparırlar.
Artıq beynəlxalq səviyyədə də Orta dəhlizin dünya əhəmiyyəti etiraf olunur. Qlobal maliyyə gücləri bu marşruta investisiya yatırmaqda maraqlıdırlar. Avropa İttifaqı Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun inkişafı üçün 10 milyard avro investisiya ayırmaq niyyətindədir. Çünki Aİ bu marşrutun əhəmiyyətini getdikcə daha çox dərk edir. Dünya Bankının proqnozuna görə, 2030-cu ilə qədər bu marşrutla yükdaşımaların həcmi 3 dəfə artacaq ki, bu həm ölkəmizin beynəlxalq aləmdə siyasi çəkisini artıracaq, həm də bizə yaxşı gəlir əldə etməyə imkan verəcək.
Rüstəm KAMAL,
"Azərbaycan"
