Yaşı əsrləri adlayan şəhərlərin keçmişi ilə bağlı söz demək bəzən yanlışlığa gətirib çıxarır. Hardasa min illər haqqında yalnız arxiv sənədləri danışa bilər. Amma yaxın keçmişlə bağlı canlı insanların söhbətləri səni dünənin  tarixinə, həqiqətin şahidinə aparır. Sumqayıtda 8 Mart Qadınlar bayramının ilk dəfə qeyd olunması belə tarixlərdəndir.

Yaranışının 72-ci  ilinə yaxınlaşan  Sumqayıt  1949-cu ildə sənaye şəhəri statusunu almış və  hazırda bu şərəfli adı layiqincə daşıyır. Cənubi Qafqazın nəhəng sənaye mərkəzi olan Sumqayıt İkinci Dünya müharibəsindən sonra yaradılıb. Hələ müharibə illərində yeni şəhərin salınacağı ideyası vardı. Lakin müharibə bu işi bir neçə il gecikdirdi.

Boz çöllərdə, çirkli suların axıdıldığı bir ərazidə salınan Sumqayıt sovet dönəminin simvol şəhərlərindən biri oldu. Həmin illər keçmiş SSRİ-də eyni vaxtda bir neçə şəhərin yaradılmasına qərar verilmişdi. İndiki Sumqayıtın ərazisində yeni şəhərin salınması haqqında qərar qəbul edildikdən sonra buraya hər tərəfdən axın başladı. Müttəfiq respublikalardan da xeyli insan işləmək üçün Sumqayıta üz tutdu. Hətta həmin dövrdə böyük amnistiya oldu. Həbsdən buraxılanların bir hissəsi Sumqayıta işləməyə gəldi. Az müddət ərzində şəhərin müxtəlif istiqamətlərində yeni gələnlərin yaşaması üçün “barak”lar salınmağa başladı.

Bura işləməyə gələnlərin arasında qadınlar da var idi. Şəhərin elə bir ərazisi yox idi ki, orada işləyənlər cərgəsində qadınlar olmasın.  Elə bil onlar kişilərdən daha yaxşı işləmək, daha çox uğurlar əldə etmək üçün yarışa girmişdilər. Millətindən, yaşından asılı olmayaraq insanlar, o cümlədən xanımlar  Sumqayıta doğma şəhərləri kimi bağlanırdılar. Onların çoxu burada işləməklə yanaşı, ailə qurur, yeni şəhərin sakinlərinə çevrilirdilər.

Sumqayıtda 8 Mart Beynəlxalq Qadınlar Gününün qeyd edilməsinin də qəribə tarixi var. Məlumat üçün bildirək ki, keçmiş SSRİ-də həmin bayram 1965-ci ildən qeyd edilməyə başlamışdı. 1966-cı il martın 1-də şəhər partiya komitəsi tikinti təşkilatlarına göstəriş verir ki, işdə fəallıq göstərən qızların adlarını yazıb rəhbərliyə bildirsinlər. Ertəsi gün həmin qadınlarla söhbətlər aparılanda məlum olur ki, onların çoxu bu bayramla bağlı məlumatsızdır.

8 Mart bayramının keçirilməsini təmin etmək üçün təşkilat komitəsi yaradılır. Onu da qeyd edək ki, komitənin üzvləri əsasən rus və digər millətlərin nümayəndələri  idi. Onların içində bircə nəfər azarbaycanlı Gülbahar Vəliyeva vardı. Elə 8 Mart bayramının Sumqayıtda keçirilən ilk tədbirində ilk fəxri fərman da Gülbahara verildi. Digər mükafatlananlar rus, latış, erməni, ukraynalı, alman, gürcü, eston, belarus, macar millətindən olanlar idi. Həmin gün onlara, eləcə də şəhərin idarə və müəssisələrində çalışan bütün qadınlara bir aylıq əməkhaqqı həcmində mükafat da verildi. 

Ümumiyyətlə, martın 8-də şəhərin hər yerində bayram əhvali-ruhiyyəsi vardı. Tikilməkdə olan zavodlarda, yeni salınan qəsəbələrdə xüsusi səhnələr quraşdırılmışdı. Musiqi sədaları bütün şəhəri bürümüşdü.

Artıq o ilk bayramdan yalnız şirin xatirələr qalıb.  İndi Sumqayıt daha  möhtəşəm, sumqayıtlılar daha vətənpərvərdirlər. Sumqayıtlı xanımlar isə bu möhtəşəmliyi yaradan vətənpərvər insanların fövqündədirlər.

Akif ƏLİYEV,

“Azərbaycan”