Cənub qütbündə ən soyuq mövsüm qeydə alınıb

 

Şimal yarımkürəsinin əksər hissəsində dağıdıcı daşqınlar, qasırğalar və yanğınlarla müşayiət olunan rekord dərəcədə isti yay fonunda Antarktidada güclü şaxtalar qeydə alınıb. Qitənin cənub nöqtəsində bu, adətən, qış aylarında baş verir. Lakin 2021-ci ildə hər şey əksinə olub. Aprel-sentyabr ayları dövründə Antarktidadakı Amundsen-Skott stansiyasında orta temperatur selsi üzrə mənfi 61 dərəcə olmuşdur. Bu, 1957-ci ildən bəri, bütün müşahidələr tarixi boyu ən soyuq temperaturdur.

Bu gözlənilməz hadisəni alimlər təsadüf kimi qiymətləndirirlər. Çünki Antarktida planetin qalan yerləri kimi ekstremal hava şəraiti fonunda sürətlə qızmaqda davam edir.

İlk olaraq temperatur rekordu barədə meteoroloq Stefano Di Battista məlumat verib. Sonradan bu informasiyanı NASA-nın Qlobal Modelləşdirilmə və Assimilyasiya İdarəsinin tədqiqatçı alimi Riçard Kalleter təsdiqləyib.

Bildirilir ki, avqust ayında Antarktida üzərindəki ekstremal soyuqlar qitə ətrafında dəniz buzunu bütün müşahidələr tarixi boyu qeyd olunan səviyyənin 5-ci dərəcəsinə qaldırıb.

Viskonsin Universitetinin alimi və Antarktida meteorologiyası üzrə ekspert Metyu Lazzara deyir ki, göstərilən dövrdə temperatur dəfələrlə mənfi 73 dərəcəyə yaxınlaşıb. Belə temperaturlarda təyyarəni idarə etmək çətindir. Belə ki, hidravlik sistem dona bilər və yanacaq jeleyə çevrilər.

Dünyada ekstremal hava şəraiti üzrə mütəxəssis, iqlimşünas Maksimiliano Errera bildirir ki, dünən Rusiyanın “Vostok” stansiyasında mənfi 79,4 dərəcə temperatur qeydə alınıb.

Alimlər hesab edirlər ki, bu şaxtaların arxasında güclü qütb çovğunu, yaxud Antarktida ətrafında stratosferdə güclü küləklər halqası dayanır.

NASA-nın elmi əməkdaşı Kşiştof Varqan deyir ki, çovğunun gücü yerdəki hava ilə əlaqəlidir və cənub halqa rejimi adlanan sikldən asılıdır. Hazırda həmin sikl müsbət fazada olduğuna görə çovğun intensivləşib.

Digər amerikalı alim Emi Batler isə hesab edir ki, qütb stratosferində əsən küləklər əvvəlkilərdən daha güclü olub və bu, qütbə yönəlmiş axının dəyişməsi ilə əlaqədardır. Nəticədə Antarktidanın əksər hissəsi üzərində soyuq hava “bağlı” qalır.

Alim yazır ki, güclü qütb çovğunu Antarktida üzərində şaxtanı saxlamaqla bərabər, həm də stratosfer ozonunun tükənməsinə aparan prosesləri sürətləndirir. Bu il Antarktida üzərindəki ozon dəliyi orta göstəricidən xeyli çoxdur və çovğunun qarşısını alarkən təxminən 24 milyon kvadratkilometrə çatıb.

Alimlər vurğulayıblar ki, cənub qütbü üzərində qeydə alınan rekord soyuqlar qlobal istiləşmə nəzəriyyəsini təkzib etmir. Belə ki, Antarktidada qlobal tendensiyalara zidd olan kəskin hava və iqlim dəyişikliklərinin baş verməsi məlumdur.

Antarktidada iqlimlə bağlı baş verənləri qiymətləndirmək üçün bir mövsümlük məlumat azdır. Vaşinqton Universitetinin atmosfer elmləri professoru Erik Steyq bildirir ki, “bir soyuq qış maraqlıdır, lakin bu, istiliyə doğru uzunmüddətli tendensiyanı heç cür dəyişmir”.

 

Rizvan CƏFƏROV,

“Azərbaycan”