G7 ölkələri “Taliban” hərəkatı tərəfindən hakimiyyətin ələ keçirilməsindən sonra Əfqanıstanda vəziyyəti müzakirə etmək üçün təcili onlayn sammit keçirib. Əsas müzakirə mövzusu taliblərin statusu, təxliyə müddəti və qaçqınlarla bağlı olub. Bəs, əslində “Böyük yeddilik” təcili sammitdə nə əldə edə bilib?

Qeyd edək ki, G7-nin Əfqanıstandakı vəziyyətə dair planlaşdırılmamış onlayn sammiti Böyük Britaniyanın Baş naziri Boris Consonun təklifi ilə keçirilib. Danışıqlarda Avropa İttifaqının nümayəndəsi, BMT-nin və NATO-nun baş katibləri Antoniu Quterriş və Yens Stoltenberq də iştirak ediblər.

Sammit iştirakçıları Əfqanıstan hökuməti kimi “Taliban”ın tanınması məsələsini müzakirə etsələr də, nəticədə yalnız taliblərlə qarşılıqlı işbirliyi yaratmaq üçün yol xəritəsini razılaşdırıblar. İştirakçı ölkələrin yekun bəyanatında bildirilir ki, Əfqanıstan hökumətinin istənilən gələcək legitimliyi onun beynəlxalq öhdəliklərə yanaşmasından asılı olacaq.

  Sammitin yekunlarından danışan B.Conson deyib ki, “G7 kimi irəli sürdüyümüz əsas şərt avqustun 31-dək və bu tarixdən sonra ölkədən gedənlər üçün taliblər tərəfindən təhlükəsiz hərəkətin təmin edilməsidir.” O, ümidvar olduğunu bildirib ki, Əfqanıstanda sülh yolu tapılacaq, xalq isə müdriklik nümayiş etdirəcək və ölkənin gələcək quruluşu barədə razılığa gəlinəcək. “The Guardian” qəzetinin yazdığına görə, ABŞ Prezidenti Co Bayden də təxminən analoji fikir səsləndirib: “Qərb ölkələrinin istədiyi qaydaları Əfqanıstana zorla qəbul etdirmək mümkün deyil”. Yens Stoltenberq isə vurğulayıb ki, alyans ölkələri terrorçu qrupların yenidən Əfqanıstandan kənara azad hərəkət edə bilməməsinə təminat verməlidir.

G7 sammitinin gündəliyində həmçinin Əfqanıstanda qalan vətəndaşların təxliyəsi, əfqanların dəstəklənməsi və son 20 ildə bu ölkədə, məsələn, qadın hüquqları sahəsində əldə edilmiş nailiyyətlərin qorunması məsələləri də yer alıb. Sadalanan məsələlər arasında isə ən kəskini vətəndaşların və son 20 ildə onlara kömək edən əfqanların təxliyə müddəti məsələsi olub. Amma sammit ərəfəsində verilən bəyanatlardan da görünürdü ki, tərəfdaşların bu məsələ ilə bağlı mövqeləri fərqlidir. Məsələn, bu məsələdə ABŞ qərarını dəyişmək niyyətində deyil. Almaniya Kansleri Angela Merkelin sözlərinə görə də, G7 ölkələri əvvəlcədən bildirilən müddətə -  avqustun 31-dək təxliyəni başa çatdırmağı planlaşdırırlar. Lakin Boris Conson bu qərarın yenidən nəzərdən keçirilməsini istəyib. Bir müddət əvvəl bu barədə Fransanın xarici işlər naziri Jan-İv Le Drian da fikir bildirib.

Rəsmi öhdəliklərin mümkün pozulması ehtimalına taliblər artıq reaksiya veriblər. “Taliban” nümayəndəsi Suxeyl Şahin Vaşinqtonu və onun müttəfiqlərini hədələyib. Bunun davamı olaraq ölkədən getmək istəyən yerli sakinlər artıq Kabil hava limanına buraxılmırlar. Taliblər həmçinin ABŞ-ın son əsgərinin Əfqanıstan ərazisini  tərk etməyənədək hökuməti formalaşdırmayacaqlarını bildiriblər.

Bu arada, son məlumata görə, Bayden  G7 ölkələri liderləri ilə danışıqlardan sonra  Pentaqonun təklifi ilə təxliyə prosesinin müddətini uzatmayacağını bəyan edib. Avqustun 24-də Ağ Evdə bildiriblər ki, ABŞ və müttəfiqlərin Kabildən sutka ərzində 21 mindən artıq, iyulun sonundan bəri isə təxminən 64 min vətəndaşı təxlıyə olunub. Bununla belə, avqustun 19-da Bayden müsahibəsində demişdir ki, Əfqanıstanda təxliyəyə ehtiyacı olan 10-15 min amerikalı və ABŞ-ın da ölkədən çıxarmaq istədiyi daha 50-65 min əfqan var.

Məlum olduğu kimi, Avropa İttifaqı daxilində Əfqanıstandan qaçqınların qəbulu məsələsində də konsensus yoxdur. Lakin G7 ölkələri əfqanlara təcili humanitar yardım göstərməyə razılıq verib. Merkelin dediyinə görə, Berlin bu məqsədlər üçün əvvəlcə 100 milyon, sonra daha 500 milyon avro ayırmağa hazırdır. Bundan əvvəl Avropa İttifaqı Əfqanıstandan olan qaçqınlara yardımın həcmini nəzərdə tutulan 57 milyon avrodan 200 milyon avroya qədər artıracağını bəyan etmişdir.

Xatırladaq ki, əvvəlki G7 sammiti iyun ayında Böyük Britaniyanın Karbis-Bey kurort şəhərində keçirilmişdir. O vaxtdan vəziyyət xeyli dəyişib. Həmin sammitdə Əfqanıstan mövzusu, demək olar, müzakirə edilməmişdi, diqqət mərkəzində COVID-19 pandemiyasına qarşı mübarizə və Çinlə qarşıdurma olmuşdu.

Rizvan CƏFƏROV,

“Azərbaycan”