Hörmətli redaksiya!

Eşitmişəm ki, orta əsrlərdə Goranboy rayonu ərazisində Şətəl adlı şəhər-qala mövcud olub. Bu barədə məlumat verməyinizi xahiş edirəm.

Sevda Abbasova,

Gəncə şəhəri

Qədim Goran torpağı qala və kurqanlarla zəngindir. Qala kimi tanınan Şətəl şəhəri rayonun Rəhimli kəndinin cənub-şərq hissəsində, Gəncə-Bərdə yolunun üstündə yerləşir. Bütövlükdə ərazisi 40 hektardan çoxdur.

Şəhər nə vaxt və necə yaranıb? Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin" poemasında göstərilir ki, Harun hökmdarının oğlu Şəddad Gəncə yaxınlığında Şətəl adlı qala tikdirib. Orta əsr müəlliflərindən Gəncəli Kirokos "Tarix" adlı əsərində yazır ki, "Katalikos Viros xəzər knyazı Cəbi xanın oğlu Şatının şərəfinə altı şəhər tikdirib. Onlardan biri Şatardır". Ərəb coğrafiyaşünası Yaqut əl-Həməvi ölkələrin coğrafi lüğətində şəhərin yerini-yurdunu dəqiqləşdirir: "Şatar Arran əyalətlərindən birində - Bərdə ilə Gəncə arasında qaladır".

Şəhər adının etimologiyası müxtəlif cür izah olunur. Bəzi müəlliflərin fikrincə, Şətəl həmin toponimin dialektlərimizdə işlənən indiki variantıdır. Şadlıq, xoş əhval-ruhiyyə, şən ovqat yaradan, şirinlik mənasını daşıyır. Bəzi məxəzlərdə Şütur çayının kənarında yerləşdiyinə görə  Şütur qalası kimi də göstərilir. Arxeoloq Arif Məmmədovun tədqiqatlarından aydın olur ki, Şətəl qalası üçüncü, beşinci yüzilliklərdə kiçik yaşayış məntəqəsi kimi mövcud olmuş, sonralar xeyli böyüyərək XIII yüzillikdə özünün intibah dövrünü yaşamışdır.

Akademik Z.Bünyadovun "Azərbaycan Atabəyləri dövləti" kitabında Atabəylərin xəzinələrinin saxlandığı qalalar sırasında öz alınmazlığı ilə fərqlənən Şütur qalasının da adı çəkilir.

Ətrafda yerləşən yaşayış məntəqələri şəhərin möhkəmliyindən, əhatə dairəsinin genişliyindən xəbər verir. Onların içərisində Borsunlu kəndindəki 1-ci Kərpicli yaşayış yeri xüsusilə fərqlənir. Arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində burada böyük dulusçuluq emalatxanalarının, kərpic istehsal edən kürəxanaların mövcudluğu müəyyən edilmişdir.

Şətəl şəhərinin strateji mövqeyindən xəbər verən bir faktı da xatırlatmaq istəyirik. 1231-ci il Gəncə üsyanı zamanı Xarəzmşah Cəlaləddin öz katibi ən-Nəsəvini usta Bəndərlə danışıqlar üçün Şütur (Şətəl) şəhərinə göndərmişdi.

Bir sözlə, Şətəl qalasının açılmamış sirləri çoxdur. Onun tədqiqi Azərbaycanın qədim yurd yerlərinin neçə-neçə səhifəsinə işıq salar.

Əhməd İSAYEV,

"Azərbaycan"