İlk vaxtlar insanlar sabun əvəzinə qum, gil, müxtəlif yağlar və daşlardan istifadə edirdilər. Arxeoloji qazıntılar zamanı ilk sabunabənzər maddə Babildə tapılıb.

Sabun istehsalının tarixi ən azı altı min ildir. Qədim yunanlar bədəni qumla, xüsusilə Nil sahillərindən gətirilən incə qumla təmizləyirdilər. Qədim misirlilər üzlərini suda həll edilmiş bal mumu pastası ilə yuyardılar. Odun külü ilə yuyulma da uzun müddət dəbdə olub.

Sabunun ixtirasına görə bəşəriyyətin kimə borclu olduğu ilə bağlı mübahisə hələ də davam edir. Bu ixtiranın bir neçə qədim xalqla bağlı olduğu deyilir. Romalı alim və siyasətçi Pliniy Elder iddia edirdi ki, bəşəriyyət yuyucu vasitələrlə tanışlığına görə nə yüksək sivilizasiyalı misirlilərə, nə də bacarıqlı yunanlar və ya babillilərə deyil, romalıların “daha yaxşı tanış olduqları” vəhşi Qalli tayfalarına borcludur.

Tarixçinin dediyinə görə, Qalli tayfaları fıstıq ağacının piyindən və külündən möcüzəvi məlhəm hazırlayıblar ki, bu məlhəm saçları təmizləmək və rəngləmək, həmçinin dəri xəstəliklərini müalicə etmək üçün istifadə olunub. II əsrdə bu “məlhəm”dən Roma əyalətlərində əlləri, üzü və bədəni yumaq üçün istifadə edilib. Qədim romalılar bu qarışığa dəniz bitkilərinin külünü qatıblar və sonda yüksək keyfiyyətli sabun yaradıblar.

Lakin alimlərin son kəşfləri bu versiya ilə üst-üstə düşmür. Belə ki, sabunun hazırlanması prosesi eramızdan əvvəl 2500-cü ilə aid Şumer gil lövhələrində tapılıb. Burada sabunun hazırlanması metodu odun külü və suyun qarışığına əsaslandırılıb.

Rəvayətə görə, sabun sözünün özü tanrılara qurbanların kəsildiyi Sapo dağının adından yaranıb. Yavaş-yavaş “tanrıların hədiyyəsi”ndən təkcə paltar yumaq üçün deyil, həm də bədəni yumaq üçün istifadə etməyə başlanılıb.

Sabunun hazırlanması üsulu uzun müddət sirr kimi saxlanılıb. İngiltərə kralı IV Henri hətta sabun ustasına başqa sənətkarlarla eyni dam altında gecələməyi qadağan edən qanun imzalayıb. Böyük miqyasda sabun istehsalı yalnız sabunun sənaye istehsalı inkişaf etdikdən sonra mümkün olub. Sabunun ilk sənaye istehsalı isə İtaliyada baş tutub. XV əsrdə İtaliyada ilk dəfə bərk sabun istehsal etməyə başlayıblar. O zaman sabun istehsalı üçün yağlar kül ilə deyil, təbii soda ilə birləşdirilirdi. Bu, sabunun maya dəyərini xeyli aşağı salırdı və nəticədə sabun istehsalı sənətkarlıq istehsalı kateqoriyasından kütləvi istehsala keçmişdi.

XX əsrin əvvəllərində sabun istehsalı demək olar ki, hər yerdə sənaye xarakteri aldı. Sənaye üsulu ilə hazırlanmış sabunun qiyməti istehlakçılar üçün getdikcə daha münasib oldu və tədricən ev şəraitində sabunun istehsalı nadir bir hadisəyə çevrildi.

İlhamə İSABALAYEVA,

“Azərbaycan”