Ümummilli Lider Heydər Əliyev müdrik siyasəti, qətiyyətli iradəsi, əzmkarlığı ilə xalqımızın yaddaşında xilaskar və qurucu lider kimi qalmış, dünyada görkəmli dövlət xadimi kimi tanınmışdır.

Ulu Öndər 1969-cu il iyulun 14-də respublikamıza rəhbərlik etməyə başladıqdan sonra Azərbaycanın inkişafı üçün məqsədyönlü siyasət aparmış, xalqımızı ümummilli məqsədlər ətrafında səfərbər edib qarşısında dayanan vəzifələri layiqincə yerinə yetirmişdir. Həmin dövrdə respublikamızın dinamik inkişafını nəzərdə tutan xeyli sayda sosial-iqtisadi proqramlar hazırlanıb həyata keçirilmişdir. Azərbaycan aqrar respublikadan davamlı inkişaf edən sənaye ölkəsinə çevrilmişdir. İdarəetmə münasibətlərində mütərəqqi yeniliklərin tətbiqi, dövlət vəzifələrinə təyinatda milli kadrlara üstünlük verilməsi respublikamızın hərtərəfli inkişafında böyük əhəmiyyət daşımışdır.

Sosial-iqtisadi inkişaf və onun nəticələri

SSRİ-nin tərkibinə daxil olan respublikaların rəhbərləri içərisində Heydər Əliyev parlaq zəkası, iti mühakimə qabiliyyəti, möhkəm xarakteri, mürəkkəb vəziyyətlərdə obyektiv və ədalətli mövqe tutması ilə hamıdan fərqlənirdi. Ulu Öndər təcrübəli dövlət xadimi və təşkilatçı kimi ictimai həyatın bütün sahələrinə dair zəruri biliklərə malik idi. Sovet sisteminin bütün xüsusiyyətlərinə dərindən bələd olan Heydər Əliyev Azərbaycanın sosial-iqtisadi geriliyinin aradan qaldırılması istiqamətində mühüm addımlar atmağa başladı. 1960-cı illərin sonlarına qədər respublikamızda əsasən neft sənayesinin inkişafında müəyyən irəliləyişlər olsa da, iqtisadiyyatın digər sahələrində çatışmazlıqlar mövcud idi. Azərbaycan sovetlər ittifaqının karbohidrogen xammalı istehsal edən əsas respublikası olaraq qalırdı. Neft və onunla bağlı olan sahələr respublikamızın xalq təsərrüfatına ümumi kapital qoyuluşunun böyük bir hissəsini özünə cəlb etsə də, istehsal və sosial infrastruktur zəif inkişaf etmişdi. SSRİ-nin tərkibində olan Azərbaycanın iqtisadi inkişafını müstəqil şəkildə müəyyənləşdirmək səlahiyyəti yox idi. Buna görə də uzun illər respublika iqtisadiyyatı yalnız neft-qaz hasilatı və onunla əlaqədar sahələrin inkişafından asılı olmuşdu. 1950-1960-cı illərdə SSRİ-nin digər regionlarında zəngin neft ehtiyatlarının aşkar olunub istifadəyə verilməsi isə Azərbaycan neftinə marağı xeyli azaltdı ki, bu da bütövlükdə respublika iqtisadiyyatının artım sürətinə mənfi təsir göstərdi. Həmin dövrdə qara metallurgiya, neft kimyası, kimya, elektrotexnika və cihazqayırma kimi sənaye sahələrinin yaradılması üçün müəyyən tədbirlər görülsə də, bu istiqamətdə işlər çox ləng aparılırdı. İri müəssisələrin əksəriyyəti əsasən Bakı və Sumqayıt şəhərlərində tikilir, digər şəhər və rayonlarda onların tikintisinə biganə yanaşılırdı ki, bu da əmək ehtiyatlarından istifadə dərəcəsini aşağı salır, işçi qüvvəsinin kütləvi şəkildə regionlardan paytaxta gəlməsinə səbəb olurdu. Nəticədə Bakı şəhərində mənzil və digər sosial obyektlərə tələbatların təmin olunmasında ciddi problemlər yaranırdı. Kiçik şəhərlərin, inzibati rayon mərkəzlərinin əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması, orada yaşayan əhalinin mədəni-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması lazımi səviyyədə deyildi.

Buna görə də respublikanın maddi və intellektual potensialını düzgün qiymətləndirib, iqtisadiyyatın inkişafı üçün mükəmməl tədbirlər planını işləyib hazırlamaq, uzun illər yığılıb qalmış sosial-iqtisadi problemləri həll etmək, xalq təsərrüfatında əsaslı struktur dəyişikliyi aparmaq, yeni sənaye sahələri yaratmaq, məhsuldar qüvvələri daha məqsədəuyğun şəkildə yerləşdirməklə kiçik və orta şəhərlərin inkişafını təmin etmək kimi vəzifələrin yerinə yetirilməsi vacib idi. 1969-cu ildə Ümummilli Lider Heydər Əliyev Azərbaycanın rəhbərliyinə gəldikdən sonra göstərilən vəzifələrin həyata keçirilməsi istiqamətində mühüm işlər görüldü.

Azərbaycanın bütün sahələrini əhatə edən dinamik inkişafa nail olmaq üçün Heydər Əliyev çevik və ardıcıl siyasət apardı, sənayenin, aqrar-sənaye kompleksinin ixtisaslaşmış sahələrinin inkişafı məqsədilə müxtəlif proqramlar həyata keçirdi. 1969-1982-ci illərdə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə SSRİ hökuməti Azərbaycanın xalq təsərrüfatının və onun ayrı-ayrı sahələrinin inkişafına dair mühüm qərarlar qəbul etdi. Həmin sənədlərdə sosial-iqtisadi inkişafı nəzərdə tutan əsas məqsədlər öz əksini tapdı. Onlara nail olunması yönündə görülmüş təşkilati-iqtisadi tədbirlərin nəticəsində respublikanın hərtərəfli inkişafı üçün böyük istehsal potensialı yaradıldı. Azərbaycan elektrik enerjisi, neft-mədən avadanlığı, kimya məhsulları, üzüm şərabı, meyvə-tərəvəz konservi, pambıq mahlıcı, ipək sap, yaşıl çay və digər məhsulların istehsalına görə SSRİ-yə daxil olan respublikalar arasında qabaqcıl yer tutdu. Azərbaycanın sənaye və kənd təsərrüfatı üzrə istehsal göstəriciləri yüksəldi, ümumittifaq əmək bölgüsündə payı artdı.

Heydər Əliyevin qətiyyətli və prinsipial fəaliyyəti nəticəsində SSRİ-nin bir sıra strateji əhəmiyyətli müəssisələri Azərbaycanda tikildi. 1975-ci ildə Bakı Məişət Kondisionerləri zavodu fəaliyyətə başladı. Hər il zavodda layihə gücündən artıq, 430 min kondisioner istehsal olunaraq, dünyanın 60-dan çox ölkəsinə göndərilmişdir. Bununla yanaşı, "Ozon” Elmi-İstehsalat Birliyi, Elektron Hesablayıcı Maşınlar zavodu, Sumqayıt Kompressor zavodu, Üst Trikotaj Fabriki, Bakı Tikiş və Ayaqqabı fabriki, Gəncə Əlvan Metallar Emalı zavodu, Naxçıvan Şüşə Qablar zavodu, Əli-Bayramlı Məişət Cihazları zavodu kimi iri sənaye müəssisələri tikilərək istifadəyə verilmişdir.

SSRİ rəhbərliyi respublikamızda maşınqayırma, kimya, neft kimyası, elektron sənayesi, əlvan və qara metallurgiya, toxuculuq, yeyinti, emal müəssisələrinin tikintisinə razılıq verdi. 1969-1982-ci illərdə Azərbaycanda yeni sənaye sahələri yaradılmış, müxtəlif elektrik cihazları istehsal edən zavodlar inşa olunmuşdur. Həmin dövrdə respublikamızda 250-dən çox sənaye müəssisəsi fəaliyyətə başladı. Azərbaycan sənaye məhsulunun artım sürətinə görə SSRİ-nin respublikaları arasında ən qabaqcıl mövqelərdən birini tutdu. 1969-1982-ci illərdə neft sənayesi üçün müxtəlif təyinatlı 400-dən çox gəmi alındı. 1978-ci ildə Bakı Dərin Özüllər Zavodunun təməli qoyuldu.

Sənayenin inkişafı istehsal müəssisələrinin yeni texnologiyalar əsasında qurulmasına böyük təkan verdi, on minlərlə yeni iş yeri açıldı. Bakı və Sumqayıtla yanaşı, Gəncə, Mingəçevir, Şəki, Lənkəran kimi orta və kiçik şəhərlərdə tikinti materialları, yüngül və yeyinti sənaye müəssisələri, iri maşınqayırma zavodlarının filialları fəaliyyətə başladı. 1980-ci illərdə istehsaldan gələn milli gəlirin 20 faizindən çoxu sənayenin payına düşürdü. Həmin dövrdə milli gəlirin ümumi həcmi 2,5 dəfə, sənaye istehsalı, həmçinin əmək məhsuldarlığı 2 dəfə, xalq istehlakı mallarının istehsalı isə 3 dəfə artmışdı. Kənd təsərrüfatında məcmu məhsul 2,7 dəfə artmış, bu sahədə məhsuldarlıq isə 2 dəfədən artıq çoxalmışdı. SSRİ-nin bir çox məhsullara, xüsusilə neft sənayesində işlənən avadanlıqlara tələbatının 70 faizə yaxınını Azərbaycan təmin edirdi. Sənaye müəssisələrinin yenidən qurulması və müasirləşməsi istehsalın texniki səviyyəsini xeyli yüksəltdi.

1969-1982-ci illərdə respublikamızda əmək məhsuldarlığının yüksəlməsi iqtisadiyyatın inkişafına güclü təsir göstərən faktor oldu. Əsaslı vəsait qoyuluşunun artımı nəticəsində Azərbaycan böyük tikinti meydançasına çevrildi. Həmin illərdə yeni texnologiyalara əsaslanan müəssisələrin fəaliyyətə başlaması sənayenin maddi-texniki bazasını möhkəmləndirdi. Elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərinin tətbiqi nəticəsində elektron maşınqayırması, radio-sənaye, yüngül və yeyinti sənayesi üçün maşın və avadanlıqların istehsalı kimi yeni mütərəqqi sənaye sahələri yaradıldı. Respublikamızda neft emalı sənayesi tarixində ilk dəfə olaraq neftin ikiqat emalı üçün qurğu və avadanlıqlar quraşdırıldı, qaz sənayesinin inkişafında ən yüksək nəticələr əldə olundu. Azərbaycanın energetika sisteminin təkmilləşməsi Cənubi Qafqazın enerji sisteminin formalaşmasında, həmçinin SSRİ-nin vahid enerji şəbəkəsi ilə əlaqəsinin möhkəmlənməsində mühüm əhəmiyyət daşıdı.

Həmin dövrdə üzümçülük, baramaçılıq, tütünçülük, çayçılıq və çayın emalı, pambıqçılıq kompleksləri əsasında yüngül və yeyinti sənaye məhsulları istehsalının həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artdı. Respublikamız istehsal etdiyi bir çox əsas məhsullarla özünün yerli tələbatını ödəməklə yanaşı, həm də xeyli sayda müxtəlif məhsullar ixrac etməyə başladı. SSRİ üzrə üzüm və tütün istehsalının həcminə görə Azərbaycan birinci, barama istehsalına görə üçüncü, pambıq istehsalına görə dördüncü yeri tutdu.

Göründüyü kimi, Heydər Əliyevin yüksək idarəçilik bacarığının sayəsində respublikamızın iqtisadiyyatı və onun müxtəlif sahələri sürətli inkişaf yolu keçmişdir. Bunun nəticəsidir ki, həmin dövrdə Azərbaycan da Rusiya və Ukrayna kimi ittifaq büdcəsindən dotasiya almırdı. 1969-1982-ci illərdə Azərbaycanın iqtisadi sahədə əldə etdiyi uğurlar sonralar xalqımızın siyasi müstəqilliyi yolunda mühüm təməl rolunu oynadı.

Milli-mənəvi dəyərlərin inkişafı və azərbaycançılıq məfkurəsi

Xalqımız Heydər Əliyevin doğma Vətəninə, milli-mənəvi dəyərlərə böyük sevgisi ilə hələ xeyli əvvəllər, onun Azərbaycana rəhbərlik etmədiyi illərdə tanış olmuşdur. Belə ki, Heydər Əliyev Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin (DTK) sədri vəzifəsində işləyərkən kommunizm ideologiyasının qadağalarına baxmayaraq, mənəvi-mədəni dəyərlərin qorunmasını, milli düşüncəli ziyalıların yaradıcılıq fəaliyyəti üçün lazımi şəraitin yaradılmasını diqqət mərkəzində saxlamışdır. Vaxtilə milli təəssübkeşliyinə görə sıxışdırılan, siyasi-ideoloji təzyiqlərə məruz qalmış ziyalılar Heydər Əliyevin DTK-ya rəhbərliyi dövründə rahat nəfəs almışlar.

Ümumdünya tarixindən məlumdur ki, müdrik liderlər təmsil etdikləri dövlətlərin ali məqsədlərinə nail olmaqla, həm də milli-mənəvi dəyərlərin, mədəni irsin gələcək nəsillərə çatdırılmasında böyük rol oynamışlar. Bu baxımdan Heydər Əliyev milli özünüdərkin güclənməsi üçün fəal siyasət aparmış, nəinki SSRİ-də, bütün dünyada Azərbaycan xalqının tarixi, milli kimliyi, dili, mədəniyyəti və adət-ənənələri ilə bağlı dolğun ictimai rəyin formalaşmasına çalışmışdır.

Heydər Əliyev azərbaycançılıq məfkurəsinin ictimai fikirdə özünə mühüm yer tutması üçün prinsipial fəaliyyət göstərmişdir. Bunun nəticəsində xalqımızın tarixi, dili, ədəbiyyatı və mədəniyyətinin hərtərəfli şəkildə, dərindən öyrənilməsi sahəsində nailiyyətlər əldə edilmiş, gənc nəsil vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə olunmuşdur. Sovet dövründə hakim ideologiyanın qadağalarına baxmayaraq, milli-mənəvi dəyərlərin tərkib hissələrindən olan ana dilinin inkişafı məqsədilə əhəmiyyətli addımlar atılmışdır. 1974-cü ildə ali məktəb tələbələri üçün hazırlanmış dördcildlik "Müasir Azərbaycan dili” dərsliyi dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. Azərbaycan SSR-in 1978-ci ildə qəbul olunmuş Konstitusiyasında Azərbaycan dilinin dövlət dili olması barədə maddənin öz əksini tapması milli şüurun inkişafına mühüm təkan vermişdir. Heydər Əliyev bununla bağlı demişdir: "Yadımdadır, 1978-ci ildə biz Azərbaycanın Konstitusiyasına Azərbaycan dilinin dövlət dili olması haqqında maddə daxil edəndə Moskvada nə qədər təzyiqlər göstərildi. Ancaq biz bu təzyiqlərə dözdük”. Ulu Öndərin tarixi xidmətlərindən biri azərbaycançılıq məfkurəsinə əsaslanan milli ideologiyanın inkişafı ilə bağlıdır. Heydər Əliyevin Azərbaycan SSR-yə rəhbərliyi dövründə milli ideyanın ictimai şüurda özünə mühüm yer tutması üçün əlverişli ictimai-siyasi, elmi-mənəvi mühit yaradılmışdır. Yazıçıların və mədəniyyət xadimlərinin həmin şəraitdən bəhrələnərək yazdıqları çoxsaylı əsərlər, yaratdıqları incəsənət nümunələri gənc nəslin azərbaycançılıq məfkurəsi ruhunda tərbiyə olunmasında xüsusi yer tutmuşdur. Heydər Əliyev azərbaycançılıq ideyasını əsərlərində təbliğ etdiklərinə görə millətçilikdə günahlandırılıb təqiblərə məruz qalan Bəxtiyar Vahabzadə, Xəlil Rza Ulutürk, Anar, Ziya Bünyadov kimi görkəmli şəxsiyyətləri ən çətin məqamlarda qorumuş, cəzalandırılmaqdan xilas etmişdir. Heydər Əliyevin dövründə Azərbaycanın bütün regionlarında xalqımızın görkəmli şəxsiyyətlərinin abidələri ucaldılmış, repressiya qurbanı olmuş dahi şair Hüseyn Cavidin nəşi Vətəninə gətirilmişdir.

Heydər Əliyev dövlətçilik ənənələrinin, milli-mənəvi dəyərlərin inkişafına nail olmuş, bununla bağlı sovet dövründə Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə gördüyü işlər haqqında bildirmişdir: "Biz sovet rejimində yaşayırdıq. Məgər biz bu rejimi dəyişə bilərdik? Amma iş ondadır ki, bu rejim altında olsa da, sən xalqın, millətin üçün nə edirsən. Əgər bu rejimi dəyişdirə bilmirsənsə, onda onun imkanlarından istifadə edib xalqına kömək göstər. Mən bunu etdim. Azərbaycan o illərdə çox yüksəklərə qalxdı”. Xalqımızın tarixi keçmişinin öyrənilməsi, zəngin ədəbi-mədəni irsinin qorunub saxlanılması üçün Heydər Əliyevin gördüyü işlərin nəticəsində ictimai şüurda dövlət müstəqilliyi duyğuları özünə yer tapmışdır. Nizami Gəncəvi, İmadəddin Nəsimi, Mirzə Fətəli Axundov, Mirzə Ələkbər Sabir, Cəlil Məmmədquluzadə, Cəfər Cabbarlı, Üzeyir Hacıbəyov, Səməd Vurğun kimi görkəmli şəxsiyyətlərin yubileylərinin dövlət səviyyəsində keçirilməsi milli özünüdərk prosesinin dərinləşməsinə böyük təsir göstərmişdir. Eyni zamanda Azərbaycan ədəbiyyatı, folkloru, xalqımızın ən qədim yazılı abidəsi olan "Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı ilə bağlı tarixi və ədəbi araşdırmalar aparılmışdır. Xalqımızın azadlıq ideallarını özünəməxsus şəkildə ifadə edən aşıq poeziyasının və musiqisinin inkişafına böyük əhəmiyyət verilmişdir. 1972-ci ildə Azərbaycan aşıq poeziyasının görkəmli nümayəndələrindən biri olan Aşıq Ələsgərin 150 illik yubileyi aşığın anadan olduğu Göyçə mahalında, eyni zamanda, Bakıda və Moskvada yüksək səviyyədə keçirilmişdir.

Elmin və təhsilin inkişafı, milli kadr potensialının formalaşdırılması

Heydər Əliyevin sovet dövründə Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə apardığı siyasət elm və təhsilin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Ulu Öndər həmin sahələrə bilik və savad mənbəyi kimi yanaşmaqla kifayətlənməmiş, həm də onlara ictimai həyatda fəal vətəndaşlıq mövqeyini formalaşdıran vasitələrdən biri kimi baxmışdır. Həmin dövrdə elm və təhsilin inkişafı cəmiyyətin tərəqqisində, azərbaycançılıq ideyasının və milli mənlik şüurunun formalaşmasında özünəməxsus yer tutmuşdur. Azərbaycan Elmlər Akademiyasında, ali məktəblərdə və digər elmi mərkəzlərdə fundamental elmlərin inkişafı üçün yeni texnologiyalarla təchiz olunmuş maddi-texniki baza yaradılmışdır. Hakim ideologiyanın təsirlərinə baxmayaraq, ictimai və humanitar elmlərin obyektiv istiqamətdə inkişafına nail olunmasına çalışılmış, təhsilin milliləşdirilməsi üçün mühüm işlər görülmüşdür.

1969-1982-ci illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının, ali və orta ümumtəhsil məktəblərinin maddi-texniki bazası möhkəmlənmişdir. Heydər Əliyev xalqın inkişafında elmin böyük rol oynadığını yüksək qiymətləndirir, elmi fəaliyyətlə məşğul olan insanlara yüksək diqqət və qayğı ilə yanaşırdı. Ulu Öndər Azərbaycan KP MK-nın 1969-cu il avqustun 5-də keçirilən plenumunda respublikada elm sahəsində mövcud olan problemlərlə bağlı qeyd etmişdir: "Elmi idarələrimizin fəaliyyətində hələ ciddi nöqsanlar vardır. Elmlər Akademiyası, bir sıra sahə elmi idarələri elmi-texniki tərəqqinin sürətləndirilməsi uğrunda, tamamlanmış işlərin istehsalata tətbiqi uğrunda mübarizədə kifayət qədər əzmkarlıq göstərmirlər”. Bundan irəli gələrək 1970-1980-ci illərdə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə elm və təhsil sahəsində ciddi islahatlar aparıldı. Həmin dövrdə respublika üzrə ümumtəhsil məktəblərinin sayı 765-dən 2117-yə çatdı. Azərbaycanda 350 mindən çox şagird yeri olan 849 ümumtəhsil məktəbi tikildi, məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrinin sayı artdı. 1969-cu illə müqayisədə 1982-ci ildə ali təhsil müəssisələrinin sayı 12-dən 21-ə, ali məktəb tələbələrinin sayı isə 70 min nəfərdən 100 min nəfərə çatdı.

SSRİ-nin nüfuzlu ali məktəblərində oxumağa göndərilən azərbaycanlı gənclərin sayı Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə artırıldı. Əgər 1960-cı illərdə SSRİ-nin müxtəlif yerlərində oxumaq istəyənlər üçün cəmi 50 yer ayrılırdısa, 1980-ci illərin əvvəllərində bu göstərici 1000 nəfərdən çox idi. Heydər Əliyev Azərbaycandan kənarda təhsil almış mütəxəssislərin ümumrespublika toplantısında (31 avqust 1998-ci il) çıxış edərək bildirmişdir: "Mən 1969-cu il iyulun 14-də Azərbaycana rəhbər seçiləndən sonra dərhal birinci növbədə təhsil məsələləri ilə məşğul olmağa başladım. Araşdırmalar apararkən mənə aydın oldu ki, Azərbaycandan kənarda respublikamızın özündə hazırlana bilməyən ixtisaslar üzrə ali təhsil almaq üçün respublikaya 50 nəfərlik limit verilibdir. Mən dərhal maraqlandım ki, bəs siz kimləri seçmisiniz, kimləri oxumağa göndərirsiniz? Siyahını aldım, çox təəssüfləndim. Onların əksəriyyəti azərbaycanlı deyildi. Sonrakı illərdə də bu məsələ bir az çətin idi. Bilirsiniz ki, Azərbaycanda bir çox millətlərin nümayəndələri vardır. O vaxt mən iki-üç ildən sonra hər il respublikadan kənarda oxumağa göndərilənlərin 97-98 faizinin azərbaycanlılardan ibarət olmasına nail oldum”.

Heydər Əliyev respublikamızda milli hərbi kadr hazırlığı üçün 1971-ci ildə C.Naxçıvanski adına Hərbi Məktəbi yaratmışdır. Məlumdur ki, SSRİ-də hərbi məktəblər əsasən Rusiya, Ukrayna və Belorusiyada fəaliyyət göstərirdi, müsəlman-türk respublikalarında isə bu cür təhsil müəssisələri mövcud deyildi. Ümummilli Lider bununla bağlı olaraq demişdir: "O vaxt düşünürdüm, yaxşı, biz Sovet İttifaqının bərabərhüquqlu müttəfiq respublikasıyıq. Biz nə üçün ordudan təcrid olunuruq? Və nəticədə bu məktəbi yarada bildik”. Azərbaycan yenidən dövlət müstəqilliyini əldə etdikdən sonra C.Naxçıvanski adına Hərbi Məktəb milli ordu quruculuğu üçün hərbi kadr hazırlığında mühüm tədris bazası rolunu oynadı. Elm və təhsillə bağlı Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi siyasət gələcəkdə milli dövlətçilik arzularının reallaşmasında və xalqımızın onun ətrafında səfərbər olmasında böyük əhəmiyyət daşımışdır.

Heydər Əliyevin yüksək işgüzarlığı, rastlaşdığı problemləri peşəkarlıqla aradan qaldırması, SSRİ respublikaları arasında sosial-iqtisadi inkişafına görə axırıncı yerlərdən birini tutan Azərbaycanı ön sıralara çıxarması SSRİ-nin siyasi elitasının böyük marağına səbəb olmuşdu. Bunun nəticəsində Heydər Əliyev 1982-ci ildə SSRİ kimi nəhəng dövlətin Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsinə təyin edildi. Ulu Öndər həmin vəzifədə işləyərkən yenə də xalqımızın milli maraqlarını ifadə edən siyasət aparmış, Azərbaycana daim dəstək vermişdir. M.Qorbaçovun və onun ermənilərdən ibarət olan yaxın ətrafının təzyiqi ilə Heydər Əliyev tutduğu yüksək vəzifəsindən istefa verdikdən sonra Azərbaycan ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi böhranla, Ermənistanın hərbi təcavüzü ilə üzləşdi.

1969-1982-ci illərdəki nailiyyətlərin müstəqil dövlət quruculuğunda əhəmiyyəti

Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin ilk illərində hakimiyyətdə olan qüvvələrin səriştəsiz siyasəti nəticəsində cəmiyyətin bütün sahələri dərin böhranla üzləşdi, Ermənistanın hərbi təcavüzünün qarşısını almaq üçün vahid komandanlığa tabe olan milli ordu yaradılmadı, xaos və qarşıdurmaların miqyası getdikcə genişləndi. Xüsusilə, AXC-Müsavat iqtidarının naşı siyasəti vəziyyəti daha ağırlaşdırdı. Xalqımız çətin və ağır vəziyyətdən çıxış yolunu həmin dövrdə Naxçıvan Ali Məclisinin Sədri olan görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etməsində görür və bu məqsədlə müxtəlif təşəbbüslərlə çıxış edirdi. 1993-cü il iyunun 4-də Azərbaycan vətəndaş müharibəsi təhlükəsi ilə üz-üzə qalanda AXC-Müsavat iqtidarı həm xalqımızın israrlı tələbini, həm də özünün acınacaqlı aqibətini nəzərə alaraq Heydər Əliyevi Bakıya dəvət etmək məcburiyyətində qaldı.

Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərliyinin ikinci dövründə (1993-2003) müstəqil dövlət quruculuğu yolunda uzaqgörən və qətiyyətli siyasət apardı. Bunun nəticəsində ölkəmiz sosial-iqtisadi inkişafa nail oldu, müstəqil dövlətin hüquqi-siyasi əsasları formalaşdırıldı, ordu quruculuğu sahəsində mühüm addımlar atıldı. Xalqımızın qədim və zəngin milli-mənəvi dəyərləri qorunub saxlanıldı, azərbaycançılıq məfkurəsi milli ideologiya səviyyəsinə qaldırıldı. Milli maraqları ifadə edən xarici siyasətin aparılması sayəsində əldə olunmuş uğurlar, nəqliyyat-enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini möhkəmləndirdi. Ölkəmizin dünya dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlarla münasibətləri inkişaf etdi. BMT, ATƏT, Avropa Şurası, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi qurumlar Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı xalqımızın mənafeyini, beynəlxalq hüquqi normaları, prinsipləri ifadə edən qətnamə və qərarlar qəbul etdilər.

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi siyasi kursu Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev uğurla davam etdirir, ölkəmizdə hüquqi, demokratik dövlət və vətəndaş cəmiyyəti, bazar iqtisadiyyatı möhkəmlənir. Prezident İlham Əliyevin siyasəti Azərbaycanın siyasi-iqtisadi, mədəni-intellektual potensialına əsaslanır və müasir dövrün çağırışlarına cavab verir. Milliyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquqlarının qorunması, müxtəlif xalqların mədəniyyətlərinin və adət-ənənələrinin inkişafına şərait yaradılması vətəndaş həmrəyliyini möhkəmləndirən faktorlar kimi çıxış edir. Azərbaycan dünyada fərqli dini sivilizasiyaların qovuşduğu tolerant məkan, milli birlik şəraitində yaşayan dövlət kimi tanınır.

Əhalinin rifahına xidmət edən sosial-iqtisadi və elmi inkişaf sahəsində böyük nailiyyətlər əldə olunur, vətəndaş cəmiyyəti və multikultural dəyərlər inkişaf edir. Milli maraqlara və praqmatizmə əsaslanan xarici siyasətin aparılması beynəlxalq ictimaiyyətdə Azərbaycana böyük inam və etimad qazandırır. Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə nail olmaq üçün fəal və çevik xarici siyasət həyata keçirilir, eyni zamanda, milli ordumuzun maddi-texniki bazası gücləndirilir. Bunun nəticəsidir ki, Azərbaycan müasir tələblərə tam cavab verən, yüksək mənəvi-psixoloji hazırlıqlı, istənilən döyüş tapşırığını ən yüksək səviyyədə yerinə yetirməyə qadir olan Silahlı Qüvvələrə malikdir.

Azərbaycan xalqı Prezident İlham Əliyevin apardığı siyasətlə bağlı həmrəylik nümayiş etdirir və bu, ictimai həyatda dəfələrlə sübut olunmuşdur. 2016-cı il Aprel döyüşləri zamanı Milli Ordumuz Tərtər rayonunun Talış kəndi ətrafındakı yüksəklikləri, Cəbrayıl rayonunun Lələtəpə yüksəkliyini və Cocuq Mərcanlını, Goranboy rayonunun Gülüstan kəndini və Tərtər rayonunun Madagiz kəndi istiqamətində bəzi mövqeləri işğaldan azad etdi. 2018-ci ilin may ayında isə Naxçıvan Muxtar Respublikasının 11 min hektardan artıq ərazisi, o cümlədən Şərur rayonunun Günnüt kəndi düşməndən azad olundu, dövlət sərhədi boyunca əlverişli strateji yüksəkliklər ələ keçirildi, Yerevan-Gorus-Laçın yolu nəzarətə götürüldü. Bütün bunlar Azərbaycan Ordusunun gücünü dünyaya nümayiş etdirməklə yanaşı, xalq-dövlət birliyini daha da möhkəmləndirdi.

Koronavirus pandemiyasına qarşı mübarizədə hakimiyyətlə xalq arasındakı həmrəylik mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu sahədə Prezident İlham Əliyevin apardığı siyasət ölkəmizin vətəndaşları ilə yanaşı, beynəlxalq birlik tərəfindən də dəstəklənir. Hələ pandemiyanın yayılmağa başladığı ilk dövrlərdə Prezident İlham Əliyev xəstəliyə qarşı mübarizənin beynəlxalq təşkilatlar səviyyəsində aparılması təşəbbüsü ilə çıxış etmişdir. Onun təşəbbüsü ilə 2020-ci il aprelin 10-da Türk Şurasının videokonfrans formatında fövqəladə Zirvə görüşü keçirilmişdir. Qoşulmama Hərəkatının sədri Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə təşkilatın Təmas Qrupunun 2020-ci il mayın 4-də keçirilmiş Zirvə görüşündə dövlətimizin başçısı çıxış edərək, pandemiya ilə mübarizədə qlobal həmrəyliyin yaradılması üçün BMT Baş Assambleyasının dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində videokonfrans vasitəsilə xüsusi sessiyanın keçirilməsi təklifini irəli sürmüşdür. Dünyanın əksər dövlətlərinin bu təklifi dəstəkləməsi beynəlxalq ictimaiyyətin Azərbaycana böyük etimad göstərdiyini sübut edir.

Heydər Əliyev irsinin ictimai fikirdə mühüm yer tutması və Ulu Öndərin ideyalarının təbliği üçün onun adını daşıyan fond çoxşaxəli fəaliyyət göstərir. Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESKO-nun və ISESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın diqqət və qayğısı nəticəsində xalqımızın milli-mənəvi dəyərləri qorunur və zənginləşir. Fondun elm, təhsil və mədəniyyətin inkişafı məqsədilə həyata keçirdiyi layihələr xalqımızın milli-mənəvi dəyərlərinin dünyada təbliğ olunmasında böyük əhəmiyyət daşıyır. Heydər Əliyev Fondu mədəniyyətlərarası dialoqun və tolerant ənənələrinin inkişafına mühüm töhfələr verir.

Yuxarıda göstərilənlərin ümumiləşdirilməsindən aydın olur ki, Ümummilli Lider Heydər Əliyev 1969-cu il iyulun 14-də Azərbaycana rəhbərlik etməyə başladıqdan sonra uzun illər yığılıb qalmış sosial-iqtisadi problemlər respublikamızın maddi və intellektual potensialından səmərəli şəkildə istifadə olunmaqla həll edildi. Azərbaycan aqrar respublikadan davamlı inkişaf edən sənaye ölkəsinə çevrildi. Sənayenin, aqrar-sənaye kompleksinin ixtisaslaşmış sahələrinin inkişafı üçün xeyli sayda proqramlar həyata keçirildi. Azərbaycan iqtisadiyyatın müxtəlif sahələri üzrə məhsul istehsalına görə SSRİ-yə daxil olan respublikalar arasında qabaqcıl yer tutdu. Heydər Əliyevin təşəbbüsü və qətiyyətli iradəsi nəticəsində SSRİ-nin bir sıra strateji əhəmiyyətli müəssisələri Azərbaycanda tikildi. Ulu Öndər sovet dövrünün siyasi-ideoloji qadağalarına baxmayaraq, xalqımızın mənəvi-mədəni dəyərlərini qorudu, milli düşüncəli ziyalıların yaradıcılıq fəaliyyəti üçün lazımi şərait yaratdı.

Heydər Əliyev azərbaycançılıq məfkurəsinin ictimai fikirdə özünə mühüm yer tutmasına nail oldu ki, bu da gənc nəslin milli-mənəvi dəyərlər ruhunda tərbiyə edilməsində böyük əhəmiyyət daşıdı. Respublikamızda güclü elmi-iqtisadi və ədəbi-mədəni potensial yaradıldı. Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə xeyli sayda azərbaycanlı gənc SSRİ-nin nüfuzlu ali məktəblərində oxumağa göndərildi. Həmin dövrdə əldə olunmuş nailiyyətlər Azərbaycan yenidən müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra dövlət quruculuğunda mühüm rol oynadı. Ulu Öndər Heydər Əliyevin xalqımızın inkişafı naminə apardığı siyasi kursu Prezident İlham Əliyev uğurla davam etdirir, Azərbaycanın hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət kimi dünya birliyində nüfuzu getdikcə artır.

Mübariz QURBANLI,

Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri,

Yeni Azərbaycan Partiyası İcra katibinin müavini