Halikarnas mavzoleyi
Qədim dünyanın yeddi möcüzəsindən biri də Halikarnas mavzoleyidir. Bu əzəmətli məqbərə Asiyada Kariya padşahlığının paytaxtı Halikarnasda (Türkiyənin indiki Bodrum şəhəri) eramızdan əvvəl IV əsrin ortalarında tikilib.
İlk mavzoley
Kariya hökmdarı Mavsol təxminən eramızdann əvvəl 355-ci ildə hələ həyatda idi. O, Halikarnasda öz məzarının tikintisinə başlanması əmrini verdi. 46 metr yüksəklikdə, 36 sütunlu və bir araba heykəli ilə taxtadan möhtəşəm məzar quruluşu düzəltdirdi. Eramızdan əvvəl 353-cü ildə Mavsol dünyasını dəyişdikdən sonra tikinti işləri onun dul arvadı Artemisiyanın və bacısının göstərişləri əsasında aparıldı. Eramızdan əvvəl 351-ci ildə Artemisiyanın ölümündən sonra isə Mavsolun qardaşları məqbərənin inşasını davam etdirdilər.
Antik mənbələrdə yazıldığına görə, tavan ölçüləri 32x38 metr olan mavzoley 4 hissədən ibarət idi. Məqbərənin birinci yarusu ağ mərmərdən relyef zolağı əhatə edirdi, ikinci yarus yaraşıqlı mərmər sütunlardan, üçüncü yarus isə 24 pilləli ehramşəkilli mərmər damdan ibarət idi. Abidənin hündürlüyü barədə latın yazıçısı Plinius məlumat verirdi. Latınların dünyanın yeddi möcüzəsi olaraq gördükləri mavzoley 180 ionluq, yəni iyirmi mərtəbəli yaşayış binasının hündürlüyünə bərabərdi. Həmin ölçü sərgi salonundakı modelə əsaslanırdı.
Qədim müəlliflər binanın memarının Pytos olduğunu qeyd edirdilər. Həmçinin Satyrosun adı da çəkilirdi. Vitruvius bu binada eramızdan əvvəl IV əsrin ən əhəmiyyətli dörd heykəltəraşının - şərqdə Skopasın, qərbdə Leokharesın, şimalda Bryaksisin və cənubda Timoteyin çalışdığını bildirirdi. Bryaksis yerli - Kariya sənətkarı idi, digərləri Yunanıstandan gətirilmişdi. İçərisində İkinci Mavsol və Artemisiyanın heykəlləri olan mərmər dördatlı araba məqbərəni tamamlayırdı. Bu at arabalarını memar Pytosun qurduğu barədə məlumatlar qalmaqdadır.
Möhtəşəm tikili görənləri heyrətləndirirdi. Elə "mavzoley” sözü də buradan yarandı. Onu Mavsolun adı ilə bağlayırlar. "Mavzoley” sözünün "yerüstü məzarlıq” mənasını verdiyini bildirənlər də olmuşdur.
Dağıntılara məruz qalan məqbərə
Canişinlik uğrunda mübarizələr inşaat işlərinin aparılmasına maneələr yaradırdı. Mənbələrdə mavzoleyin tikintisi yarıya çatdırılanda Halikarnasa ayrılmış maddi vəsaitin bitdiyi və inşaatın davamı üçün pulun insanlardan toplandığı göstərilir. Ehtimal edilir ki, eramızdan əvvəl 340-cı ildə Piksodaros və Ada arasındakı mübarizə zamanı tikinti dayandırılıb.
Tarixi mənbələrə əsaslanaraq demək olar ki, bu abidə uzun əsrlər yerində möhkəm dayandı. Güman edilir ki, mavzoley zəlzələ nəticəsində çökdü.
1402-ci ildə Seint Cen cəngavərləri Bodruma gəldikləri zaman abidənin xarabalarını gördülər. Cəngavərlər bütün daşları sökdülər və Bodrum qalasını tikdilər. Beləcə, məqbərəni ilk məhv edən cəngavərlər oldu. Onlar çuxurun ən dərin hissəsində yerləşən əsas dəfn otağını tapa bilmədikləri üçün ora qaldı. Amma 1522-ci ildə Seint Cen cəngavərləri qalalarını möhkəmləndirmək istədilər. Qalanın tikintisində istifadə etmək üçün ətrafda daşlar axtardılar. Mavzoley bu tarixlərdə son dağıntıya məruz qaldı. Qalanın gücləndirilməsində iştirak edən cəngavərlərdən biri - La Touret xatirəsində məzar abidənin sökülməsindən yazdı. O, qismən kirəmit dam altında qalan 12 pilləli nərdivanı necə tapdıqlarını, sərdabəyə gedən dəhlizin hər iki tərəfindəki heykəl və relyeflərə əvvəlcə baxıb heyran olduqlarını, sonra parçaladıqlarını təsvir etmişdi. Cəngavər sərdabəyə daxil olmaq istədikləri vaxt fasilə zənginin çalındığını, əsas otağa girmədən qalaya geri döndüklərini yazırdı. O, qeyd etmişdi ki, ertəsi gün geri döndükdə həmin otağın açıldığını, hər yerdə dağıdılmış qiymətli parçalar və zinət əşyaları görmüşdülər.
İngilis tədqiqatçısı Çarlz Tomas Nyuton 1856-1857-ci illərdə burada arxeoloji araşdırmaları zamanı daş bloku öz əvvəlki yerinə apardı. Qazıntı vaxtı tapdığı relyefləri, Mavsol və Artemisiyanın heykəllərini, dördatlı arabanın parçalarını Britaniya muzeyinə apardı. Daha əvvəl - 1846-cı ildə Türkiyədə olan İngiltərə səfiri Lord Stratford Canning Sultan Abdülməciddən aldığı icazə ilə Bodrum qalasının divarında olan Mavsolun relyefini Londona aparmışdı.
Danimarkalılar tərəfindən aparılan qazıntılar zamanı isə nərdivanın ətəyində Nyuton tərəfindən qazılmayan ərazidə öküz, qoyun, keçi, xoruz və göyərçin sümükləri tapıldı. Bunlar mərasim zamanı kəsilən heyvanların sümükləri idi.
Möhtəşəm abidədən bugünümüzə qalanlar...
Beləcə, təbiətin şıltaqlıqları, hakimiyyət çəkişmələri, qovğalar, tarixi abidələrə etinasızlıq qədim dünyanın daha bir möcuzəsinin sonunu gətirdi. Doğrudur, nə aradan ötüb keçən uzun zaman, nə də zəlzələyə məruz qaldıqdan sonra amansızcasına sökülməsi, dağıdılması, parçalanması Halikarnas mavzoleyinin izlərini silə bildi.
O möhtəşəm abidədən qalan İkinci Mavsolun və Artemisiyanın heykəlləri, eləcə də məqbərənin digər bəzək əşyaları Londondakı Britaniya muzeyində saxlanılır. Abidənin olduğu yer isə bu gün çuxur olaraq qalmaqdadır. Həmin ərazinin yaxınlığında yarıqapalı muzey yerləşir. İçəri girərkən sağda Bodrum tipli bir ev, solda mavzoleylə bağlı memarlıq elementləri, maketlər, heykəllər sərgilənir.
Zöhrə FƏRƏCOVA,
"Azərbaycan”
Digər Xəbərlər
QƏZETİN ÇAP VERSİYASI
XƏBƏR LENTİ Bütün xəbərlər
Bill Qeyts: Süni intellekt gələcəkdə asan tapşırıqları da yerinə yetirə bilməyəcək
29 Mart
İqlim dəyişikliyi saatların bir saniyə itirməsinə səbəb ola bilər
29 Mart
Azərbaycanın su qıtlığı probleminin həllində əldə edilən irəliləyişlər müzakirə edilib...
29 Mart
ABŞ husilərə aid daha dörd PUA-nın vurulduğunu bildirib
29 Mart
Türkiyədə FETÖ ilə əlaqədə şübhəli bilinən daha 70 nəfər saxlanılıb
29 Mart
Milli Məclis 21 məsələnin müzakirəsinə başlayıb
29 Mart
Ötən il Azərbaycan iqtisadiyyatına olan birbaşa xarici investisiyaların həcmi açıqlanıb
29 Mart
“Anev-2024 Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı” ilinin açılış mərasimi keçirilib
29 Mart
Ombudsman 31 Mart – Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü ilə əlaqədar bəyanat yayıb
29 Mart
Xankəndidə silah-sursat aşkarlanıb
29 Mart
DİQQƏT ÇƏKƏNLƏR
Bütöv Azərbaycanın Zəfər tonqalı20 Mart 2024
Parçalanmış dünyanın bərpasına töhfə19 Mart 2024
QHT-lərin maliyyə tələbi Agentliyin illik qrant büdcəsindən 4 dəfə çoxdur - MÜSAHİBƏ18 Mart 2024
Prezident İlham Əliyev və NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberq mətbuata bəyanatla çıxış ediblər YE...17 Mart 2024
Fransa növbəti dəfə ifşa olundu16 Mart 2024
ÇOX OXUNANLAR
Xoş niyyətlər bayramı20 Mart 2024
Azərbaycan Qafqazda sülhü də bərqərar edəcək19 Mart 2024
Prezident İlham Əliyev Xankəndi şəhərində Novruz tonqalını alovlandırıb və Azərbaycan xalqını bayram...18 Mart 2024
Natəvanın heykəlinə qarşı vandalizm Fransa tarixinin utancverici hadisəsidir17 Mart 2024
Bakı Forumunda Azərbaycanın COP29-a evsahibliyi etməsi dəstəkləndi16 Mart 2024
Hücum diplomatiyasından hücum taktikasına14 Mart 2024
OXUCU MƏKTUBLARI
NƏŞRLƏRİMİZ
BAŞ REDAKTORDAN
Hamımızın Azərbaycan adlı bir Vətəni var! Qoynunda dünyaya göz açdığımız, minbir nemətindən dadıb isti qucağında boya-başa çatdığımız bu əvəzolunmaz diyar azərbaycanlı adını qürur və iftixarla daşıyan hər kəs üçün müqəddəs və ülvidir.
Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu Vətən müharibəsində zəfər çalaraq erməni işğalçılarını kapitulyasiyaya məcbur etdi, düşməni qovaraq ərazi bütövlüyünə nail oldu.
Bununla da Azərbaycan yeni inkişaf dövrünə qədəm qoydu.
Bu dövrdə dünyada mürəkkəb və ziddiyyətli proseslər davam etməkdədir!
Hələ də dünyada ədalətsizliklər mövcuddur!
Hələ də dünyada ikili standartlar var!
Hələ də dünyada güclülər zəiflərin haqqını tapdalamaq istəyir!
Odur ki, biz daima güclü olmalıyıq.
Güclü olmağın əsas şərti isə bizim birliyimizdir!
Dünyanın harasında yaşamağımızdan, hansı sahədə çalışmağımızdan asılı olmayaraq, əlbir və əlaqəli fəaliyyət göstərməyi bacarmalıyıq.
Azərbaycan naminə, onun dünyada yeri, yüksək nüfuzu uğrunda daim birlikdə mübarizə aparmalıyıq.
Yalnız bu halda anamız Azərbaycanı qoruya, yüksəldə və hamımız üçün qürur mənbəyinə çevirə bilərik.
Ulu yurdumuzun adını daşıyan "Azərbaycan" qəzeti də bu amala xidmət edir.
Əziz azərbaycanlılar! Sizi Azərbaycan naminə, övladlarımızın firavan və xoşbəxt gələcəyi uğrunda əlbir və əlaqəli fəaliyyətə çağırıram!